Πολιτική ασυλία με… νομοθετική κάλυψη: Το «πόθεν έσχες» χωρίς μετρητά και κοσμήματα

Με μία σιωπηλή, αλλά απολύτως ουσιαστική τροποποίηση στον νόμο περί «πόθεν έσχες», η κυβέρνηση Μητσοτάκη φρόντισε να διευκολύνει τους βουλευτές, υπουργούς και λοιπούς υπόχρεους, αφαιρώντας την υποχρέωση να δηλώνουν μετρητά άνω των 30.000 ευρώ και κινητά περιουσιακά στοιχεία άνω των 40.000 ευρώ.

Ο νόμος 5026/2023, ο οποίος πέρασε σχεδόν στα ψιλά, τροποποίησε τον προηγούμενο ν. 3213/2003, ο οποίος είχε θεσπιστεί με στόχο να καταγράφεται η πραγματική περιουσιακή εικόνα των πολιτικών προσώπων – δηλαδή όχι μόνο οι τραπεζικοί λογαριασμοί και τα ακίνητα, αλλά και τα μετρητά, τα κοσμήματα, οι ράβδοι χρυσού και τα έργα τέχνης που ενδέχεται να φυλάσσονται εκτός τραπεζών, σε μέρη λιγότερο προσβάσιμα – ή λιγότερο ανιχνεύσιμα.

Η κατάργηση αυτής της υποχρέωσης αποδυναμώνει σοβαρά τη λειτουργία του «πόθεν έσχες» ως εργαλείου διαφάνειας και ελέγχου του πολιτικού χρήματος. Δίνει τη δυνατότητα στους υπόχρεους να κατέχουν μεγάλες ποσότητες ρευστού ή πολύτιμων αντικειμένων χωρίς καμία υποχρέωση καταγραφής, χωρίς κανένα ερώτημα για την προέλευσή τους και χωρίς δυνατότητα ελέγχου από τις αρμόδιες αρχές.

Όπως σημειώνει το govwatch.gr, πρόκειται για επιλογή «αδικαιολόγητη και προβληματική», η οποία «δεν προάγει τη διαφάνεια» και υπονομεύει ευθέως την προσπάθεια καταγραφής αδικαιολόγητου πλουτισμού. Στην πράξη, όμως, δεν πρόκειται απλώς για μία θεσμική υποχώρηση. Πρόκειται για νομοθετική κάλυψη σε ένα γνωστό φαινόμενο: την «εκτός τραπεζικού συστήματος» αποθήκευση περιουσιών από πολιτικά πρόσωπα, με τρόπους που δεν ελέγχονται – και τώρα πια, ούτε καν δηλώνονται.

Τα παραδείγματα δεν είναι λίγα: δεσμίδες μετρητών «ξεχασμένες» σε παντόφλες, κοσμήματα σε αποθήκες, ράβδοι χρυσού σε γκαράζ, ζωγραφικοί πίνακες μεγάλης αξίας σε οικιακές κρύπτες. Οι υποθέσεις αυτές άλλοτε σοκάρουν, άλλοτε ξεχνιούνται. Πλέον, όμως, καλύπτονται και θεσμικά.

Η επίκληση της «προστασίας της ιδιωτικότητας» ή της «απλοποίησης των δηλώσεων» είναι τουλάχιστον προσχηματική. Στην πραγματικότητα, το πολιτικό προσωπικό απαλλάσσεται από μια ενοχλητική λεπτομέρεια: την ανάγκη να αποδείξει πώς απέκτησε αυτά που έχει. Ή ακόμη πιο συγκεκριμένα: να αποδείξει ότι αυτά που έχει, τα απέκτησε νόμιμα.

Το «πόθεν έσχες» πλέον λειτουργεί περισσότερο ως μια διακοσμητική διαδικασία. Δήλωσε το σπίτι, το αυτοκίνητο, τον τραπεζικό σου λογαριασμό (αν έχεις) – αλλά μην μπεις στον κόπο να εξηγήσεις πώς απέκτησες 100.000 ευρώ σε μετρητά ή ένα ρολόι των 60.000 ευρώ. Δεν χρειάζεται. Ο νόμος σε καλύπτει.

Και αυτό ακριβώς είναι το ζήτημα: η σταδιακή δημιουργία ενός νομικά προστατευμένου περιβάλλοντος αδιαφάνειας. Όταν οι ίδιοι οι νομοθέτες νομοθετούν το ακαταδίωκτό τους, όταν φτιάχνουν κανόνες που επιτρέπουν τον πλουτισμό χωρίς λογαριασμό, τότε το πρόβλημα παύει να είναι ατομικό – γίνεται θεσμικό.

Στην εποχή των σκανδάλων, των παρακολουθήσεων, των «ξεχασμένων» εκατομμυρίων, της πλήρους απουσίας ουσιαστικού ελέγχου, αυτό που μένει είναι ένα σαθρό θεσμικό πλαίσιο που επιτρέπει την ανομία – όχι λόγω παράβασης του νόμου, αλλά επειδή ο ίδιος ο νόμος την καθαγιάζει.

Ο πολίτης υποχρεούται να δηλώνει κάθε ευρώ, κάθε συνδρομή, κάθε μετακίνηση. Ο πολιτικός, όμως, μπορεί – θεσμικά πλέον – να αποθηκεύει εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ στο σπίτι του, χωρίς καμία συνέπεια. Αυτή είναι η νέα κανονικότητα.

Και κάπως έτσι, η έννοια του «πόθεν έσχες» καταλήγει ένα ακόμη σύνθημα. Ένα εργαλείο για τον τύπο, αλλά όχι για την ουσία. Ένα σύστημα ελέγχου που ελέγχει μόνο τους λίγους και αδύναμους. Οι άλλοι, οι «τυχεροί», συνεχίζουν ανεμπόδιστοι. Με την ευλογία του νόμου. Ή καλύτερα: με τη νομοθετική τους αυτοπροστασία.