Πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαστρέβλωσαν την ιατρική κρίση

Στο παρελθόν, η ιατρική κρίση στηριζόταν σε τρεις θεμελιώδεις πυλώνες: την ειλικρινή παρατήρηση, τον ανοιχτό διάλογο και την ταπεινότητα να αναγνωρίζουμε τα όρια της γνώσης μας. Αν και οι αρχές αυτές εξακολουθούν να επιβιώνουν στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις μέσα στα ιατρεία και στους διαδρόμους των ΜΕΘ, στο διαδίκτυο έχουν ολοένα και περισσότερο επισκιαστεί από ένα χαοτικό περιβάλλον που συχνά προτάσσει τον εντυπωσιασμό έναντι της ουσίας.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μεταμορφώσει ριζικά όχι μόνο τον τρόπο επικοινωνίας, αλλά και τον ίδιο τον ιστό της καθημερινής μας ζωής. Έχουν αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, αξιολογούμε την πληροφορία και επιλέγουμε ποιον εμπιστευόμαστε. Αντί να καλλιεργούν τον ενημερωμένο διάλογο, έχουν μετατρέψει την ιατρική επιστήμη σε ένα αμφιλεγόμενο πεδίο μάχης, όπου οι απόψεις συγκρούονται και οι αλγόριθμοι ενισχύουν τις πιο ακραίες και πολωτικές φωνές, συχνά παραμερίζοντας τις πιο μετρημένες. Κι όμως, μέσα σε αυτή την κακοφωνία, έχουν αναδυθεί και πολύτιμα στοιχεία. Όπως και η ίδια η ιατρική, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης περιλαμβάνουν ένα φάσμα εμπειριών: το καλό, το κακό και το άσχημο.

Το καλό: Η γνώση έφτασε επιτέλους σε όλους

Ο Τζέιμς Μάντισον διατύπωσε εύγλωττα ότι μια ελεύθερη κοινωνία οφείλει να οπλίζεται με τη δύναμη που προσφέρει η γνώση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από πολλές απόψεις, εκπλήρωσαν αυτή την επιταγή, εκδημοκρατίζοντας την πληροφορία με τρόπους πρωτοφανείς.

Ασθενείς με σπάνιες παθήσεις, που άλλοτε ένιωθαν απομονωμένοι στον πόνο τους, μπορούν πλέον να συνδέονται μεταξύ τους μέσω φόρουμ και ομάδων υποστήριξης. Μοιράζονται προσωπικές εμπειρίες, συνεργάζονται στην αναζήτηση λύσεων και αποκτούν γνώσεις ταχύτερα απ’ ό,τι μπορούν να δημοσιεύσουν πολλοί παραδοσιακοί θεσμοί υγείας. Σε παγκόσμια κλίμακα, οι γιατροί έχουν τη δυνατότητα να συμβουλεύονται ο ένας τον άλλον, ανταλλάσσοντας κλινικά πρότυπα και ανταποκρίσεις σε θεραπείες σε πραγματικό χρόνο, διευκολύνοντας συζητήσεις που υπερβαίνουν τα γεωγραφικά σύνορα —κάτι που κανένα ιατρικό περιοδικό δεν θα μπορούσε να πετύχει με αντίστοιχη ταχύτητα.

Κατά τη διάρκεια κρίσεων δημόσιας υγείας, η ταχύτητα διάχυσης της πληροφορίας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κατέστη ακόμη πιο κρίσιμη. Γιατροί της πρώτης γραμμής μπόρεσαν να ειδοποιήσουν συναδέλφους σε ολόκληρο τον κόσμο, να μοιραστούν πρώιμες παρατηρήσεις για πρότυπα νόσου και να εντοπίσουν τάσεις πολύ πριν προλάβουν να ανταποκριθούν οι επίσημες κατευθυντήριες οδηγίες. Αυτή η ταχεία ανταλλαγή πληροφοριών έγινε σανίδα σωτηρίας τόσο για τους ασθενείς όσο και για τους κλινικούς, παρέχοντας κρίσιμη υποστήριξη και ενδυναμώνοντας τα άτομα με τρόπους που μέχρι πρότινος ήταν αδιανόητοι. Αυτή ακριβώς η διάσταση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης —η καλλιέργεια της σύνδεσης και της ανταλλαγής γνώσης— είναι κάτι που οφείλουμε να διατηρήσουμε και να προστατεύσουμε.

Το κακό: Η εξειδίκευση κατέρρευσε υπό το βάρος του θορύβου

Ο Τζορτζ Ουάσινγκτον αναγνώριζε ότι η αλήθεια επικρατεί μόνο όταν τα άτομα είναι πρόθυμα να εργαστούν επίμονα για να την αποκαλύψουν. Δυστυχώς, αυτή η αρχή έχει υπονομευθεί στο τοπίο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το οποίο πλέον επιβραβεύει την ταχύτητα, την αγανάκτηση και την ατεκμηρίωτη βεβαιότητα. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι θεμελιωδώς ασύμβατα με τις αυστηρές, τεκμηριωμένες προσεγγίσεις που στηρίζουν την άσκηση της ιατρικής.

Σε μια εποχή όπου κάθε φωνή μπορεί να ενισχυθεί, τα όρια που διαχώριζαν τους ενημερωμένους επαγγελματίες υγείας από όσους στερούνται επιστημονικής κατανόησης έχουν θολώσει δραματικά. Άτομα χωρίς επίσημη κατάρτιση μπορούν να παρουσιάζονται ως «ειδικοί», και το κοινό συχνά δυσκολεύεται να κάνει τεκμηριωμένες διακρίσεις. Η αυτοπεποίθηση μπορεί να μοιάζει με γνώση και η επιτήδευση να εκλαμβάνεται ως αξιοπιστία.

Το φαινόμενο αυτό έχει δημιουργήσει ένα αποτρεπτικό κλίμα ακόμη και για καταρτισμένους κλινικούς, οι οποίοι διστάζουν να εκφράσουν ανοιχτά τις απόψεις τους. Όχι επειδή στερούνται αποδείξεων ή ειδίκευσης, αλλά επειδή φοβούνται τα αντίποινα ενός θορυβώδους διαδικτυακού όχλου. Μια και μόνο παρερμηνευμένη δήλωση μπορεί να οδηγήσει σε παρενόχληση, σε βλάβη της επαγγελματικής φήμης ή ακόμη και σε επίσημες καταγγελίες. Σε ένα κλίμα όπου οι αποκλίνουσες φωνές συχνά φιμώνονται, πολλοί επιλέγουν τη σιωπή —πιστεύοντας ότι είναι ασφαλέστερη από την ειλικρίνεια. Τέτοιες δυναμικές είναι επιζήμιες για την ιατρική, έναν τομέα όπου ο υγιής επιστημονικός διάλογος και η διάθεση για εποικοδομητική διαφωνία είναι απολύτως αναγκαία για την πρόοδο.

Το άσχημο: Η λογοκρισία στο όνομα της «ασφάλειας»

Ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν προειδοποίησε ότι όσοι παραχωρούν την ελευθερία τους για την ψευδαίσθηση της ασφάλειας, στο τέλος χάνουν και τα δύο. Η προειδοποίηση αυτή αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα τα τελευταία χρόνια, καθώς γίναμε μάρτυρες ανησυχητικών μορφών λογοκρισίας τόσο από κρατικούς φορείς όσο και από πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.

Γιατροί που διατύπωσαν βάσιμες ανησυχίες ή αμφισβήτησαν κυρίαρχες αφηγήσεις συχνά βρέθηκαν στο στόχαστρο σιωπηλής φίμωσης. Αναρτήσεις που κατέγραφαν αυθεντικές κλινικές παρατηρήσεις απορρίπτονταν ως «παραπληροφόρηση», προκαλώντας ένα αποθαρρυντικό αποτέλεσμα στον ανοιχτό διάλογο. Ολόκληρες συζητήσεις διαγράφονταν ή αποκρύπτονταν, όχι επειδή ήταν ψευδείς, αλλά επειδή αμφισβητούσαν εδραιωμένες αφηγήσεις που ευνοούνταν από όσους κατείχαν εξουσία.

Το περιβάλλον αυτό οδήγησε στην αποσιώπηση αναφορών ανεπιθύμητων ενεργειών και στη διαγραφή ή τη χλεύη πρώιμων θεραπευτικών στρατηγικών που άξιζαν σοβαρή εξέταση. Ως αποτέλεσμα, οι γιατροί έχασαν τις πλατφόρμες μέσω των οποίων μοιράζονταν την εμπειρία τους, ενώ οι ασθενείς έχασαν την εμπιστοσύνη τους στο ιατρικό κατεστημένο. Επιπλέον, η αξιοπιστία της δημόσιας υγείας υπέστη σοβαρό πλήγμα —όχι λόγω της ύπαρξης διαφωνίας, αλλά επειδή η διαφωνία φιμώθηκε συστηματικά.

Ο Τόμας Τζέφερσον εξέφρασε με σαφήνεια την αξία της ελευθερίας του λόγου, δηλώνοντας: «Είμαι υπέρ της ελευθερίας του Τύπου και κατά κάθε παραβίασης του Συντάγματος που αποσκοπεί στο να φιμώσει, δια της βίας, τα παράπονα ή τις επικρίσεις του λαού». Αν και δεν έζησε για να δει την άνοδο της Σίλικον Βάλεϊ, θα είχε αναγνωρίσει τους κινδύνους που ενέχει η ανεξέλεγκτη ισχύς της να καταπνίγει κρίσιμες συζητήσεις.

Πού βαδίζουμε από εδώ και πέρα;

Αν και δεν μπορούμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω για να διορθώσουμε τα λάθη των τελευταίων πέντε ετών, μπορούμε να αντλήσουμε ανεκτίμητα διδάγματα από αυτά.

Πρώτον, είναι επιτακτικό να αποκατασταθεί η ελευθερία των γιατρών να εκφράζουν ανοιχτά τις απόψεις τους. Ο ειλικρινής διάλογος δεν αποτελεί απειλή· αντιθέτως, είναι το ίδιο το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομείται η ιατρική. Παράλληλα, οι ασθενείς πρέπει να ενθαρρύνονται να αμφισβητούν τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων των αλγορίθμων που καθορίζουν ποια πληροφορία τους προβάλλεται, ώστε η υγιής κριτική των πηγών να παραμένει ακρογωνιαίος λίθος της αυτονομίας τους.

Η σημασία της αποκατάστασης μιας κουλτούρας επιστημονικού διαλόγου δεν μπορεί να υπερτονιστεί· οφείλει να ενθαρρύνεται και όχι να καταπνίγεται. Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να εγκαταλείψουν την προσποίηση ότι λειτουργούν ως κριτές της αλήθειας, ιδίως σε έναν τόσο πολυδιάστατο και σύνθετο τομέα όπως η ιατρική.

Πραγματικές κοινότητες πρέπει να ανασυσταθούν εκτός διαδικτύου, εκεί όπου οι σχέσεις διαμορφώνονται μέσω της πρόσωπο με πρόσωπο επαφής και η κρίση καλλιεργείται μέσα από γνήσια κατανόηση, όχι ως αντανακλαστική αντίδραση σε εντυπωσιοθηρικό περιεχόμενο. Η εξέλιξη της ιατρικής κρίσης προϋποθέτει ένα περιβάλλον στο οποίο η περιέργεια και το θάρρος ενθαρρύνονται να ανθίσουν.

Συμπεράσματα

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτούργησαν ως καθρέφτης τόσο των καλύτερων όσο και των χειρότερων πτυχών της κοινωνίας μας. Αν και προσέφεραν στους ανθρώπους πρωτοφανή πρόσβαση στην πληροφορία, ένα αίσθημα κοινότητας και τη δύναμη της αυτοεκπροσώπησης, ταυτόχρονα κατακλύσαν το πεδίο με θόρυβο, σύγχυση, εχθρότητα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, απροκάλυπτη λογοκρισία. Το καλό που προκύπτει από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι βαθιά ουσιαστικό. Τα αρνητικά αποτελέσματα είναι προβλέψιμα δεδομένου του περιβάλλοντος. Η άσχημη πραγματικότητα της λογοκρισίας και της καταστολής, όμως, δεν είναι ποτέ αποδεκτή.

Όπως μας υπενθύμισε σοφά ο Τζον Άνταμς, «η ελευθερία πρέπει να υποστηρίζεται με κάθε κόστος». Αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία της κριτικής σκέψης, της αμφισβήτησης καθιερωμένων κανόνων, της συμμετοχής στον διάλογο και της άσκησης της ιατρικής με γνώμονα τα εμπειρικά δεδομένα και όχι τον αλγοριθμικό ντετερμινισμό. Είναι αναγκαίο να ανακτήσουμε αυτές τις ελευθερίες, προκειμένου να οικοδομήσουμε έναν υγιέστερο και διαφανέστερο δημόσιο διάλογο στο μέλλον.

του Joseph Varon

Ο Joseph Varon, MD, είναι ιατρός, καθηγητής και Πρόεδρος της Independent Medical Alliance. Έχει συγγράψει πάνω από 980 δημοσιεύσεις με κριτές και είναι Αρχισυντάκτης του Journal of Independent Medicine