Την περίοδο των Μνημονίων η θητεία Δημάρχων και Περιφερειαρχών είχε γίνει πενταετής, ενώ οι εκλογές είχαν ορισθεί μαζί με τις ευρωεκλογές. Αμφότερες οι ρυθμίσεις είχαν στόχο την μείωση του κόστους των εκλογών, αλλά και την αποτελεσματικότερη διαχείριση των αυτοδιοικητικών υποθέσεων στο πλαίσιο μιας 5ετίας. Η –δήθεν εκσυγχρονιστική– κυβέρνηση Μητσοτάκη άλλαξε το νόμο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και επανέφερε τις παλιές ρυθμίσεις, με στόχο την κατάργηση της απλής αναλογικής για την εκλογή των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων.

Επίσης, για να μετατρέψει το σύστημα σε πλειοψηφικό, εισήγαγε την “παρανοϊκή” και αντισυνταγματική διάταξη εκλογής των Δημάρχων από την πρώτη Κυριακή με ποσοστό 43%+1 ψήφους. Όμως, το 2019 από τους 332 Δημάρχους, οι 103 εξελέγησαν την πρώτη Κυριακή. Από τους υπολοίπους 229, που εξελέγησαν την δεύτερη Κυριακή, οι 158 ήταν δεύτεροι στην σειρά εκλογής της πρώτης Κυριακής. Αυτό σημαίνει ότι τους προτίμησαν –ως λιγότερο κακή επιλογή– περισσότεροι από τους ψηφοφόρους της πρώτης Κυριακής. Καθίσταται απολύτως σαφές ότι η εκλογή ως Δημάρχου αυτού που απλώς έρχεται πρώτος την πρώτη Κυριακή δεν εκφράζει το εκλογικό σώμα.

Επίσης, ο νόμος Μητσοτάκη έδωσε και την πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου σε όποιον λάβει το 43% των ψήφων της πρώτης Κυριακής. Αυτό, βεβαίως, ήταν απαραίτητο για να ολοκληρωθεί η πλήρης διαστροφή της λαϊκής βουλήσεως και ο έλεγχος των δήμων από τους εκλεκτούς του πρωθυπουργού. Αν θα το πετύχει θα το γνωρίζουμε το βράδυ της 8ης Οκτωβρίου.

Πέραν, όμως, των μικροπολιτικών επιδιώξεων του κ. Μητσοτάκη –και όχι μόνον!– η Τοπική Αυτοδιοίκηση στη χώρα μας αποτελεί έναν ακόμη “μεγάλο ασθενή”. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις η κατάσταση των δημοτικών υπηρεσιών είναι πολύ χειρότερη των κρατικών, ενώ ανικανότητα και διαφθορά είναι μάλλον ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Βλέπουμε ότι και στην Αυτοδιοίκηση παρουσιάζονται τα ίδια φαινόμενα που χαρακτηρίζουν το πολιτικό μας σύστημα. Συνεπώς, η λύση δεν μπορεί παρά να είναι παρόμοια: Και στην Αυτοδιοίκηση χρειαζόμαστε μια γενναία θεσμική αλλαγή!

Η αποτελεσματική διακυβέρνηση των Δήμων

Η αποτελεσματική διακυβέρνηση των Δήμων μπορεί –κατά την άποψή μου– να επιτευχθεί με την εύλογη ανακατανομή αρμοδιοτήτων και εξουσιών, ώστε ο Δήμαρχος να έχει την πλήρη ευθύνη και να μην χρειάζεται την έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου για κάθε του ενέργεια:

• Ο Δήμαρχος και οι Αντιδήμαρχοι πρέπει να εκλέγονται για 5ετή θητεία κατά την οποία διοικούν τον Δήμο έχοντας πλήρεις αρμοδιότητες εκδόσεως αποφάσεων.
• Εκλέγεται το ψηφοδέλτιο που λαμβάνει 50%+1 ψήφους την πρώτη Κυριακή ενώ την δεύτερη Κυριακή η εκλογή επαναλαμβάνεται μεταξύ των δύο πρώτων.
• Το Δημοτικό Συμβούλιο πρέπει να εκλέγεται με ενιαίο ψηφοδέλτιο, δηλαδή εκλέγονται οι υποψήφιοι που θα λάβουν τις περισσότερες ψήφους κατά φθίνουσα σειρά. Με τον τρόπο αυτό διαρρηγνύονται οι κομματικές γραμμές και οι εκλεγέντες σύμβουλοι είναι οι έχοντες κατά πλειοψηφία την εμπιστοσύνη των δημοτών. Τα κόμματα, αν θέλουν να έχουν λόγο επί των δημοτικών υποθέσεων, θα πρέπει να προτείνουν τους αξιολογότερους και πλέον προβεβλημένους πολίτες ως υποψηφίους συμβούλους. Όμως, αυτό μειώνει την κομματική επιρροή και ενισχύει την ανεξαρτησία των συμβούλων.
• Το Δημοτικό Συμβούλιο δεν έχει νομοθετικές, αλλά μόνον ισχυρές ελεγκτικές αρμοδιότητες. Κάθε απόφαση του Δημάρχου μπορεί να ανατραπεί εντός μηνός από της εκδόσεώς της με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου που λαμβάνεται από την πλειοψηφία των μελών του και όχι μόνον των παρόντων. Ο Δήμαρχος έχει δικαίωμα προσφυγής σε δημοτικό δημοψήφισμα, την διεξαγωγή του οποίου το Συμβούλιο μπορεί να αρνηθεί μόνον με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 των μελών του.
• Το Δημοτικό Συμβούλιο μπορεί να καθαιρέσει τον Δήμαρχο ή κάποιον εκ των Αντιδημάρχων με αυξημένη πλειοψηφία 3/5 και η απόφαση αυτή είναι τελεσίδικη.
• Κατ’ εξαίρεσιν, το Δημοτικό Συμβούλιο ψηφίζει τον προϋπολογισμό του Δήμου, ενώ εκλέγει Δήμαρχο ή Αντιδήμαρχο σε περίπτωση χηρείας της θέσεως.
• Όλες οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου λαμβάνονται με πλειοψηφία του συνόλου των μελών του, ανεξαρτήτως των παρόντων σε κάθε συνεδρίαση.

Τί διασφαλίζουν οι ανωτέρω ρυθμίσεις

Οι ανωτέρω ρυθμίσεις διασφαλίζουν, αφ’ ενός την δυνατότητα της εκτελεστικής εξουσίας (Δήμαρχος και Αντιδήμαρχοι) να ασκήσει την πολιτική της άνευ εξαρτήσεως από την όποια πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου, αφ’ ετέρου το Δημοτικό Συμβούλιο πρέπει να δημιουργεί πλειοψηφίες, επί τη βάσει συμβιβασμών, προκειμένου να ανατρέψει αποφάσεις του Δημάρχου που θεωρεί λανθασμένες.

Κάποιοι πιστεύουν ότι η απλή αναλογική επιτρέπει την εκλογή γραφικών και ακραίων. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά όλοι αυτοί είναι μέρος της κοινωνίας μας και έχουν δικαίωμα να εκφρασθούν πολιτικώς. Όπως αποδεικνύει και η πρόσφατη εμπειρία, ο καλύτερος τρόπος για να απαλλαγούμε από τέτοιους είναι να τους αφήσουμε να εκλεγούν και να εκθέσουν έτσι την πολιτική τους κενότητα. Όσο μένουν εκτός λόγω εκλογικών συστημάτων ενισχυμένης αναλογικής ή ορίου εισαγωγής, τόσο θα συντηρούν το μύθο τους.

Πέραν του εκλογικού συστήματος και του τρόπου διακυβερνήσεως των Δήμων, μένει ανοιχτό το τεράστιο θέμα των αρμοδιοτήτων τους και της σχέσεως των με το κράτος. Πιστεύω ότι εκεί κρύβεται η αιτία του ουσιαστικού προβλήματος της Αυτοδιοικήσεως, η επίλυση του οποίου είναι πολύ μεγάλης σημασίας. Υπερβαίνει την ίδια την Αυτοδιοίκηση και επηρεάζει την ίδια την συγκρότηση του κράτους και την σχέση του με την κοινωνία, δηλαδή την ίδια την δημοκρατία.

Δυστυχώς, το ελληνικό κράτος – από συστάσεώς του – χαρακτηρίζεται από αυταρχική αντίληψη και στάση έναντι των πολιτών, αλλά και έναντι των πρωτογενών αυτοδιοικητικών θεσμών (δημογεροντίες & κοινότητες), τους οποίους, αν και προϋπήρχαν της συστάσεώς του, τούς αντιμετώπισε με καχυποψία και εχθρότητα, αναγνωρίζοντάς τους περιορισμένες αρμοδιοτήτες και ουδεμία πρωτογενή εξουσία. Δυστυχώς, ο αυταρχικός πρώτος κυβερνήτης μας – παρά τον αδιαμφισβήτητο πατριωτισμό και την εντιμότητά του – δεν αναγνώριζε παρά μόνον την δική του αυθεντία και δεν ήθελε να “μοιρασθεί” την εξουσία του. Προτιμούσε να κυβερνήσει κατά το μοντέλο της πεφωτισμένης δεσποτείας, μέχρι – όπως πίστευε – να ωριμάσουν πολιτικώς οι Έλληνες.

Έτσι ζήτησε και πέτυχε την κατάργηση του προοδευτικού και άρτιου Συντάγματος του 1827, το οποίο, αν είχε εφαρμοσθεί, θα είχαμε σύστημα διακυβερνήσεως πλήρους διαχωρισμού των εξουσιών, όπως ακριβώς έχουν οι ΗΠΑ, στο σύνταγμα των οποίων βασίσθηκαν οι πρόγονοί μας. Στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα, οι Δήμοι ασκούν το σύνολο των πρωτογενών εξουσιών, καθ’ όσον αντλούν τη νομιμοποίησή των από τους πολίτες και όχι από το κράτος.

Κληρονομιά συγκεντρωτισμού

Η Βασιλεία, που διαδέχθηκε τον αείμνηστο Καποδίστρια, όπως είναι γνωστό, επιχείρησε να κυβερνήσει ελέω Θεού, χωρίς καν σύνταγμα. Παρά το σημαντικότατο νομοθετικό έργο της Αντιβασιλείας, που ουσιαστικώς οργάνωσε το κράτος, μας άφησε βαριά κληρονομιά συγκεντρωτισμού και αυταρχικότητος, αμφότερες απολύτως αναμενόμενες, αφού ο Όθων ανήκε σε μια από τις ευρωπαϊκές απολυταρχίες.

Δυστυχώς, αυτή την κληρονομιά την μετατρέψαμε σε νοοτροπία, πράγμα καθόλου δύσκολο δεδομένης και της προϋπάρχουσας οθωμανικής εμπειρίας. Ακόμη και στο νομικό μας σύστημα το κράτος διαθέτει προνόμια, πολλά περισσότερα όσων είναι απαραίτητα για να επιτελέσει τον υπέρ της κοινωνίας ρόλο του. Σκεφθείτε ότι διαθέτει ιδιαίτερο σύστημα Δικαιοσύνης, την διοικητική, δηλαδή ετεροδικία, αφού δεν δικάζεται, έναντι των πολιτών, ως ισότιμος διάδικος στα πολιτικά δικαστήρια.

Στην συντριπτική πλειοψηφία των διοικητικών δικών δεν υπάρχει ακροαματική διαδικασία, μόνον έγραφα. Αυτό επεκτάθηκε και στις αστικές δίκες με την νέα δικονομία της κυβερνήσεως Σαμαρά-Βενιζέλου, δήθεν για την επιτάχυνση της απονομής της Δικαιοσύνης. Στην πραγματικότητα δεν είναι παρά η διάχυση της αυταρχικής νοοτροπίας στο σύνολο, σχεδόν, της Δικαιοσύνης και η μετατροπής της, αργά αλλά σταθερά, σε κρατική υπηρεσία.

Η έννοια του αυτοπροσδιορισμού των πολιτών τόσο ως ατόμων, αλλά και ως κοινοτήτων είναι εντελώς άγνωστη στη χώρα μας. Πρόκειται για την αληθή έννοια του φιλελευθερισμού, η οποία ουδεμία σχέση έχει με τις δικαιωματικές ανοησίες των ποικιλόχρωμων περιθωριοτήτων.

Φτωχός συγγενής η αυτοδιοίκηση

Ουδεμία, λοιπόν, έκπληξις από τον πρόσφατο νόμο που κατακρεουργεί κάθε έννοια δημοκρατίας, αναλογικότητος και ισοτιμίας της ψήφου των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών. Η βούληση των πολιτών δεν έχει ισχύ αφού έτσι αποφάσισε η κυβερνητική πλειοψηφία, και αυτή βγαλμένη από έναν εκλογικό νόμο που διαστρεβλώνει την ψήφο και, εν τέλει, ακυρώνει την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.

Πρακτικώς, η αυτοδιοίκηση δεν είναι παρά ένας φτωχός συγγενής του παντοδύναμου και αυταρχικού κράτους, το οποίο ελέγχεται από κυβερνήσεις εκλεγμένες με καλπονοθευτικούς νόμους. Μην περιμένουμε από τέτοιους δήμους να προασπίσουν τα συμφέροντα των δημοτών, ούτε καν να ασκήσουν τα στοιχειώδη καθήκοντά τους!

Οι ιστορικές και άλλες αναφορές είναι απαραίτητες για να αντιληφθούμε το πολιτειακό πλαίσιο εντός του οποίου η κοινωνία μας έχει μεταβληθεί σε ένα σύνολο άβουλων ατόμων, που περιμένουν την βοήθεια και την ελεημοσύνη του παντοδύναμου κράτους, του δυνάστη με τον οποίο συναλλάσσονται με την μεσολάβηση του ανίκανου και διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος.

Εάν θέλουμε να έχουμε αληθινή δημοκρατία, εάν θέλουμε να είμαστε υπεύθυνοι πολίτες και όχι υπήκοοι, εάν θέλουμε να καθορίζουμε εμείς την ζωή μας τότε πρέπει να αυξήσουμε όσο γίνεται περισσότερο τις αρμοδιότητες των δήμων και να ελαχιστοποιήσουμε τις αρμοδιότητες του κράτους.

Αυτός σημαίνει ότι στο κράτος πρέπει να μείνει η εθνική άμυνα, η εσωτερική ασφάλεια, η εξωτερική πολιτική, η δευτεροβάθμια & τριτοβάθμια απονομή δικαιοσύνης και ο επιτελικός σχεδιασμός της οικονομίας, της παιδείας και των μεγάλων/εθνικών υποδομών. Ακόμη και η αστυνόμευση πρέπει να περάσει στους δήμους, στο κράτος μπορεί -και πρέπει- να παραμείνει η χωροφύλαξη, με ένα σώμα εθνικής χωροφυλακής (περισσότερα σε επόμενο άρθρο). Γενικώς, στους δήμους πρέπει να περάσουν οι περισσότερες εκτελεστικές αρμοδιότητες και, βεβαίως, πρέπει να αποκτήσουν τις ανάλογες δομές και καταλλήλως κατηρτισμένο προσωπικό.

Αυτονόητο είναι ότι για να επιτελέσουν έναν τέτοιο ρόλο οι δήμοι πρέπει να έχουν δικά τους έσοδα, δηλαδή να έχουν το δικαίωμα επιβολής φορολογίας. Το πλέον αυτονόητο είναι ένα τέλος επί των ακινήτων, ασχέτως αν ο ιδιοκτήτης είναι δημότης του οικείου δήμου. Αυτό, όμως, δεν αρκεί! Οι δήμοι πρέπει να έχουν δικαίωμα πλήρους φορολογίας άρα δικαίωμα εισπράξεως φόρων εισοδήματος. Πρακτικώς, ολόκληρος ο φόρος εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων πρέπει να εισπράττεται από τους δήμους ενώ στο κράτος πρέπει να παραμείνει μόνον η έμμεση φορολογία. Κάθε δήμος πρέπει να μπορεί να ορίζει το ποσοστό φορολογίας που θεωρεί δίκαιο. Έτσι δημιουργούνται κίνητρα -αλλά και αντικίνητρα- για την επιλογή του δήμου από νέους δημότες.

Προφανώς, η μεταδημότευση θα πρέπει να γίνεται αυτομάτως με την μετακόμιση εντός των ορίων του κάθε δήμου. Για την αποφυγή ακραίων καταστάσεων όλοι ο δήμοι θα πρέπει να συμμετέχουν σε ένα ειδικό ταμείο φορολογικής αλληλεγγύης, στο οποίο θα κατατίθεται ένα μικρό ποσοστό των φορολογικών τους εσόδων καθώς και πιθανά πλεονάσματα των ισολογισμών τους. Το ταμείο αυτό θα δανειοδοτεί -με ευνοϊκούς όρους- τα έργα δήμων που δεν έχουν υψηλά φορολογικά έσοδα και θα αποζημιώνει τους πληγέντες από θεομηνίες.

Πλέον, μετά τον “Καλλικράτη”, οι δήμοι μας έχουν επαρκές μέγεθος. Γι’ αυτό, πιστεύω πως η δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση είναι περιττή. Οι σημερινές περιφέρειες πρέπει να μεταβληθούν σε κρατικές διοικήσεις, έχοντας εντελώς επιτελικό και συντονιστικό ρόλο άνευ ουδεμίας εκτελεστικής αρμοδιότητος, πλην των πεδίων που θα απομείνουν στο κράτος. Βεβαίως, είναι απαραίτητη η ύπαρξη εκλεγμένων περιφερειακών συμβουλίων, τα οποία θα ελέγχουν τους διορισμένους από την κυβέρνηση περιφερειάρχη και αντιπεριφερειάρχες, επιβάλλοντας την αντικατάστασή τους εάν κρίνουν ότι υπερβαίνουν την εξουσία τους ή δεν την ασκούν προς όφελος της περιφερείας.

Οι δήμοι είναι μικρές πολιτείες

Παρ’ ότι το θέμα χρειάζεται πολλές σελίδες για μια αναλυτική και πλήρη παρουσίαση. Στην μικρή μας χώρα, οι δήμοι πρέπει να μεταβληθούν σε κάτι ανάλογο των αμερικανικών πολιτειών (states), τα οποία έχουν το σύνολο των αρμοδιοτήτων που επηρεάζουν και αφορούν την καθημερινότητα των Αμερικανών. Εκεί η κουλτούρα της αυτοδιοικήσεως πάει πίσω, στην εποχή προ της ανεξαρτησίας των, όταν οι άποικοι είχαν συγκροτήσει δομές αυτοδιοικήσεως, επί των οποίων βασίσθηκε και η οργάνωση του Πολέμου της Ανεξαρτησίας, αλλά και από τις οποίες προέκυψαν οι ισχυροί -έως σήμερα- πολιτειακοί θεσμοί των ΗΠΑ. Η κοινοτική κουλτούρα της προεπαναστατικής Ελλάδος δεν κατάφερε ή δεν πρόλαβε να εξελιχθεί σε ισχυρή τοπική αυτοδιοίκηση.

Όμως, ποτέ δεν είναι αργά. Σημασία έχει να ανοίξει η συζήτηση, να καταλάβουν οι Έλληνες ότι πρέπει να σκέπτονται και να ενεργούν ως πολίτες, από τους οποίους πηγάζουν όλες οι εξουσίες και δεν τις οφείλουν σε κανέναν. Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι το κράτος υπάρχει προς όφελός μας, είμαστε ελεύθεροι πολίτες και όχι υπήκοοι οιουδήποτε δεσπότη, πεφωτισμένου ή μη. Όσοι -αφελείς ή ανιστόρητοι- ονειρεύονται “πατερούληδες” ας δουν που κατέληξε το σοβιετικό πείραμα.

• Μόνον οι ελεύθερες κοινωνίες έχουν μέλλον και δεν υπάρχουν ελεύθερες κοινωνίες χωρίς ισχυρούς αυτοδιοικητικούς θεσμούς και χωρίς πολίτες με ισχυρή αίσθηση ευθύνης για τα κοινά.
• Μόνον τέτοιες μπορούν να επιλύσουν τα προβλήματα που ταλανίζουν την καθημερινότητά μας, αλλά και υπονομεύουν το μέλλον μας.
• Μόνον σε τέτοιες κοινωνίες δεν τολμά ο κάθε ανεπάγγελτος γόνος να μας κοροϊδεύει κατάμουτρα π.χ. εξαγγέλλοντας την αποτυχία του πειράματος του “μεγάλου περιπάτου”, αλλά αδιαφορώντας για το κόστος που κατέβαλλαν οι Αθηναίοι.

Για να μην μιλήσουμε για το αρχιτεκτονικό έκτρωμα της δήθεν πλατείας Ομονοίας, αλλά και άλλα πολλά, τα οποία με μοιρολατρεία αποδεχόμαστε. Επιβάλλεται να προσπαθήσουμε άλλως δεν έχουμε μέλλον.