Σε μια πρωτοβουλία που προκάλεσε θετικά σχόλια διεθνώς, η Κεντρική Τράπεζα της Ολλανδίας συνέστησε πρόσφατα στους πολίτες της χώρας να φυλάσσουν μικρά ποσά μετρητών στο σπίτι τους, προκειμένου να μπορούν να καλύψουν βασικές ανάγκες σε περίπτωση κατάρρευσης του ψηφιακού συστήματος πληρωμών — είτε από κυβερνοεπίθεση είτε από άλλη σοβαρή κρίση. Η ελάχιστη ποσότητα μετρητών που προτείνεται είναι 70 ευρώ ανά ενήλικα και 30 ευρώ ανά παιδί, ποσό επαρκές για αγορά τροφίμων, νερού, φαρμάκων και καυσίμων για μερικές ημέρες.
Η σύσταση αυτή δεν προέρχεται από κάποιο φορέα καταστροφολογίας, αλλά από την ανώτατη τραπεζική αρχή μιας χώρας που επιλέγει να προνοεί για την ευστάθεια και την αυτοδυναμία των πολιτών της, ακόμη και απέναντι σε ακραία αλλά υπαρκτά σενάρια.
Την ίδια στιγμή, στην Ελλάδα, απουσιάζει κάθε αντίστοιχη κατεύθυνση ή ελάχιστο σχέδιο πρόνοιας από κρατικούς ή τραπεζικούς φορείς. Οι ελληνικές αρχές συνεχίζουν να επικεντρώνονται αποκλειστικά στην ταχεία και εκτεταμένη ψηφιοποίηση των συναλλαγών, χωρίς να συνυπολογίζεται το ενδεχόμενο δυσλειτουργιών ή ηλεκτρονικών απειλών στο σύστημα πληρωμών.
Οι ελληνικές τράπεζες, αντί να εξετάσουν σενάρια ενίσχυσης της ανθεκτικότητας της καθημερινής οικονομίας, προχωρούν σε κατάργηση της χρήσης φυσικών καρτών από ΑΤΜ, αντικαθιστώντας τα με σαρωτές για «ψηφιακά πορτοφόλια» μέσω κινητού. Παράλληλα, συζητούνται και νέες ταυτοποιήσεις με χρήση βιομετρικών στοιχείων (δαχτυλικό αποτύπωμα, αναγνώριση προσώπου), ενσωματωμένων στο δίκτυο ψηφιακής ταυτοποίησης του πολίτη.
Οι κινήσεις αυτές εντάσσονται σε ένα ευρύτερο σχέδιο πλήρους διασύνδεσης των προσωπικών δεδομένων των πολιτών, με επίκεντρο τον «προσωπικό αριθμό» που θα χρησιμοποιείται για όλες τις επαφές με τη Δημόσια Διοίκηση και τις τραπεζικές υπηρεσίες. Όπως δήλωσε πρόσφατα και ο Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Δημήτρης Παπαστεργίου, στόχος είναι η μετάβαση σε ένα πλήρως ενοποιημένο σύστημα, όπου η φυσική και ψηφιακή ζωή των πολιτών θα επικυρώνεται με μία ταυτότητα.
Η επίσημη κρατική αφήγηση περί «ψηφιακής μετάβασης» προβάλλεται ως επιτυχία, σε αντίθεση με τη δύσκολη καθημερινότητα που βιώνουν τα ελληνικά νοικοκυριά. Η πραγματική οικονομία δοκιμάζεται από την ακρίβεια, τη φορολογική πίεση και την εργασιακή ανασφάλεια, ενώ το σύστημα δεν παρέχει καμία ενημέρωση ή προληπτικό μέτρο προστασίας σε περίπτωση τεχνολογικής κατάρρευσης ή κυβερνοαπειλής.
Η απουσία σχεδίου εκτάκτου ανάγκης σε συνδυασμό με την πλήρη εξάρτηση από τα ψηφιακά εργαλεία καθιστά τον Έλληνα πολίτη ευάλωτο, χωρίς καμία εναλλακτική σε περίπτωση κρίσης, και κυρίως χωρίς καμία ενθάρρυνση να διατηρήσει στοιχειώδη αυτονομία — όπως ένα μικρό απόθεμα μετρητών.
Μετατροπή του πολίτη σε αριθμό – απουσία θεσμικής εγρήγορσης
Η τάση αποϋλοποίησης των μέσων πληρωμής και ταυτόχρονης συγκέντρωσης βιομετρικών στοιχείων υπό την επίφαση της ευκολίας και της «απλούστευσης» της καθημερινότητας δημιουργεί εύλογες ανησυχίες. Τα νέα ψηφιακά συστήματα ταυτοποίησης και πληρωμών, αντί να λειτουργούν ως εργαλεία ενίσχυσης του πολίτη, φαίνεται να αποτελούν σταδιακά μηχανισμούς ελέγχου, με δυνητική πρόσβαση σε όλα τα πεδία της ζωής του.
Απουσιάζει παντελώς η δημόσια συζήτηση για το πού οδηγούν αυτές οι εξελίξεις και ποια είναι τα θεσμικά αντίβαρα που θα προστατεύσουν τα δικαιώματα του πολίτη στο ψηφιακό πεδίο. Αντιθέτως, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, σε συντονισμό με κρατικές πολιτικές, φαίνεται να εθίζει το κοινό στη λογική της «απόλυτης ευκολίας» με ψηφιακά εργαλεία, περιορίζοντας σταδιακά την ελευθερία επιλογής.
Χαμένοι στο «matrix» μιας απατηλής πραγματικότητας, οι πολίτες εγκαταλείπουν τη τεράστια δικαιωματική δύναμη των μετρητών για να την ανταλλάξουν με (ψηφιακό) αέρα κοπανιστό. Και έτσι να γίνουν νούμερα που κατέχουν νούμερα, ανύπαρκτες προσωπικότητες με ανύπαρκτο χρήμα που μπορεί ανά πάσα στιγμή να εξαερωθεί με το πρώτο «φύσημα» μιας κρίσης ή με την πρώτη κυβερνητική απόφαση που θα κατατάσσει σε μαύρες λίστες τους ανυπάκουους «αριθμούς».
Καθώς δεν διαφαίνεται καμία κρατική μέριμνα για έκτακτα σενάρια ή στρατηγικές εφεδρικότητας, η ευθύνη πέφτει πλέον στους ίδιους τους πολίτες. Η ανάγκη για ενημέρωση, προσωπική οργάνωση και πρόβλεψη πιθανών κρίσεων γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ. Από τη διατήρηση μετρητών στο σπίτι μέχρι την αποθήκευση βασικών προμηθειών, η προσωπική ετοιμότητα είναι το μόνο ανάχωμα απέναντι σε μια ενδεχόμενη κατάρρευση του ψηφιακού οικοδομήματος στο οποίο βασίζεται πλέον σχεδόν αποκλειστικά η ελληνική καθημερινότητα.
Και δυστυχώς, όπως δείχνει η σύσταση της Τράπεζας της Ολλανδίας, για να υπάρξει ένας υπεύθυνος λόγος πρόνοιας και προστασίας του πολίτη, πρέπει να κοιτάξουμε εκτός συνόρων.
