Σαρωτικοί έλεγχοι σε γονικές παροχές και δωρεές

Η «γενναιοδωρία» στις οικογενειακές μεταβιβάσεις τελεί πλέον υπό αυστηρή επιτήρηση, με την εφορία να προχωρά σε χιλιάδες ακυρώσεις γονικών παροχών και δωρεών που δεν πληρούν τα κριτήρια του νόμου και με συνέπεια οι εμπλεκόμενοι φορολογούμενοι να αντιμετωπίζουν σημαντικές επιβαρύνσεις· μόνο στο πρώτο επτάμηνο του 2023 πάνω από 8.000 υποθέσεις κρίθηκαν παράτυπες και οδηγήθηκαν σε ανατροπές των ευνοϊκών ρυθμίσεων.
Η νομοθετική παρέμβαση του οκτωβρίου 2021, που ανέβασε το αφορολόγητο για γονικές παροχές και δωρεές στις 800.000 ευρώ για συγγενείς πρώτης κατηγορίας όπως γονείς, τέκνα, εγγόνια, σύζυγοι και μέρη συμφώνου συμβίωσης, λειτούργησε ως ουσιαστική διευκόλυνση και ώθησε εκατοντάδες οικογένειες να μεταβιβάσουν ακίνητα, μετοχές ή μεγάλα χρηματικά ποσά χωρίς φόρο, όμως συνοδεύτηκε από ρητή και αυστηρή προϋπόθεση που αφορά τον τρόπο εκτέλεσης των χρηματικών δωρεών.

Η διάταξη απαιτεί οι μεταφορές χρημάτων να πραγματοποιούνται μέσω του τραπεζικού συστήματος και αποκλείει τη χρήση μετρητών ή εναλλακτικών διαδρομών, με αποτέλεσμα κάθε απόκλιση να συνεπάγεται αυτόματη απώλεια του αφορολόγητου και φορολόγηση από το πρώτο ευρώ.

Η εντατικοποίηση των ελέγχων ανέδειξε τρεις βασικές ομάδες παρατυπιών, αρχίζοντας από τις γονικές παροχές με μετρητά όπου γονείς ή παππούδες κατέθεταν ποσά στους λογαριασμούς παιδιών ή εγγονών θεωρώντας ότι καλύπτονται από το αφορολόγητο, ενώ στην πράξη οι συναλλαγές φορολογούνται από το πρώτο ευρώ με συντελεστή 10% επειδή ο νόμος αναγνωρίζει αποκλειστικά τραπεζικές μεταφορές.
Δεύτερη συχνή πρακτική ήταν οι εικονικές ή διαδοχικές δωρεές με σκοπό να καταλήξει το ποσό σε δικαιούχο εκτός α΄ κατηγορίας μέσω «αλυσίδων» μεταβιβάσεων, όπως όταν τέκνο δωρίζει στον πατέρα και εκείνος μεταφέρει σε αδελφό ή αδελφή, περιπτώσεις στις οποίες η εφορία επιβάλλει φόρο 20% χωρίς αφορολόγητο θεωρώντας ότι η διαδικασία είναι προσχηματική.

Τρίτη αιτία απορρίψεων αποτέλεσαν οι ελλιπείς φάκελοι με ανεπαρκή δικαιολογητικά, όπου ακόμη και τυπικές ελλείψεις οδηγούν σε ακύρωση της παροχής και σε πρόσθετες υποχρεώσεις για τον φορολογούμενο.
Παράλληλα με τη διόρθωση των δηλώσεων και την επιβολή φόρων ενεργοποιούνται εκτεταμένοι έλεγχοι πόθεν έσχες, οι οποίοι εξετάζουν τα εισοδήματα του δωρητή σε βάθος χρόνου για να διακριβωθεί αν τα μεταβιβασθέντα ποσά προέρχονται από δηλωμένες πηγές, και όπου τα χρήματα δεν δικαιολογούνται χαρακτηρίζονται ως εισόδημα άγνωστης προέλευσης που φορολογείται με συντελεστή 33% μαζί με προσαυξήσεις και εισφορά αλληλεγγύης, επιβάρυνση που συχνά υπερβαίνει το ίδιο το ύψος της δωρεάς.

Η πρακτική αποτύπωση των κανόνων φαίνεται σε ενδεικτικές περιπτώσεις, όπως όταν γονέας κατέθεσε 200.000 ευρώ σε μετρητά στον λογαριασμό του παιδιού και η συναλλαγή φορολογήθηκε με 10% επιβάλλοντας φόρο 20.000 ευρώ, ή όταν τέκνο δώρισε 150.000 ευρώ στον πατέρα που μετέφερε το ποσό στην αδελφή του δωρητή και η εφορία θεώρησε ως πραγματικό δικαιούχο συγγενή β΄ κατηγορίας επιβάλλοντας φόρο 20% δηλαδή 30.000 ευρώ χωρίς αφορολόγητο, ή όταν δωρεά 80.000 ευρώ απορρίφθηκε λόγω ελλιπών δικαιολογητικών και επιβλήθηκε φόρος 10% στο σύνολο.
Οι φορολογούμενοι οφείλουν να έχουν υπόψη ότι το αφορολόγητο των 800.000 ευρώ ισχύει αποκλειστικά για συγγενείς πρώτης κατηγορίας, ότι οι δωρεές και οι γονικές παροχές αναγνωρίζονται μόνο με τραπεζική μεταφορά, ότι συγγενείς εκτός πρώτης κατηγορίας όπως αδέλφια, θείοι και ανίψια δεν δικαιούνται αφορολόγητο και επιβαρύνονται με φόρους από 20% έως 40%, και ότι η διοίκηση μπορεί να ζητήσει αναλυτική τεκμηρίωση εισοδημάτων ακόμη και για παλαιότερα έτη αν κρίνει πως το ποσό της δωρεάς δεν δικαιολογείται.

Με τις χιλιάδες ακυρώσεις και τους εντατικούς ελέγχους η ΑΑΔΕ επιχειρεί να επιβάλει καθαρούς κανόνες στο πεδίο των οικογενειακών μεταβιβάσεων, υπενθυμίζοντας ότι η γονική παροχή και η δωρεά παρέχουν ουσιαστικές φορολογικές διευκολύνσεις μόνο όταν υλοποιούνται με διαφάνεια και πλήρη τήρηση των προϋποθέσεων, καθώς η χρήση μετρητών ή εικονικών διαδρομών όχι μόνο ακυρώνει τα οφέλη του αφορολόγητου αλλά εκθέτει τους φορολογούμενους σε πολλαπλές επιβαρύνσεις και ελέγχους με ιδιαίτερα υψηλό κόστος.