Σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ: Εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για ανύπαρκτες καλλιέργειες στις Αλυκές Μεσολογγίου

Μια υπόθεση που δύσκολα θα την πίστευε κανείς αν δεν υπήρχαν έγγραφα και αυτοψίες φέρνουν στο φως οι Data Journalists: καταβολές επιδοτήσεων από τον ΟΠΕΚΕΠΕ σε φερόμενους καλλιεργητές για εκτάσεις που μισθώθηκαν στις Αλυκές Μεσολογγίου, σε έδαφος δηλαδή που παράγει… φυσικό αλάτι. Επάνω σε αυτές τις εκτάσεις, με συμβόλαια μίσθωσης από ιδιώτες, υποβλήθηκαν αιτήσεις για χορήγηση ενίσχυσης από το εθνικό απόθεμα για αρόσιμες καλλιέργειες, ειδικά για τριφύλλι.

Οι αιτήσεις εγκρίθηκαν και χρήματα εκταμιεύθηκαν προς τους αιτούντες, παρότι ορισμένα από τα δηλωμένα αγροτεμάχια βρίσκονται μέσα σε έντονα αλατούχα εδάφη, όπου κάθε βλάστηση είναι πρακτικά αδύνατη. Το τριφύλλι έχει αντοχή στην αλατότητα, όχι όμως σε αλυκές. Ανάμεσα στους φερόμενους καλλιεργητές περιλαμβάνεται, σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, συγγενικό πρόσωπο τοπικού στελέχους του ΟΠΕΚΕΠΕ, το οποίο έλαβε ενίσχυση ενώ είχε δηλώσει καλλιέργεια σε αλατώδες υπόστρωμα.

Η υπόθεση ενεργοποιήθηκε το 2021, όταν κατατέθηκε καταγγελία στον ΟΠΕΚΕΠΕ για μισθωμένες εκτάσεις στις Αλυκές Μεσολογγίου που δηλώνονταν προς επιδότηση. Το περιεχόμενο της καταγγελίας έκανε λόγο για μη γόνιμα, αλατούχα εδάφη όπου δεν φυτρώνει τίποτα. Κλιμάκιο ελεγκτών μετέβη στην περιοχή, διαπίστωσε επί τόπου την αλατότητα των συγκεκριμένων τμημάτων και έθεσε υπό αμφισβήτηση την πραγματική βάση των αιτήσεων.

Μεταξύ των μισθωτών,  βρέθηκε συγγενικό πρόσωπο διευθυντικού στελέχους του ΟΠΕΚΕΠΕ. Το πρόσωπο αυτό είχε συνάψει στις 3 Ιανουαρίου 2020 ιδιωτικό συμφωνητικό για επτά αγροτεμάχια, τετραετούς διάρκειας, με ετήσιο μίσθωμα… μηδενικό. Την ίδια χρονιά, υπέβαλε αίτηση για ενίσχυση από το εθνικό απόθεμα δηλώνοντας τριφύλλι και έλαβε συνολικά περίπου 8.500 ευρώ, με τμηματικές πληρωμές από Δεκέμβριο 2020 έως Ιούνιο 2021. Ο μεταγενέστερος έλεγχος του ΟΠΕΚΕΠΕ, κατόπιν της καταγγελίας, κατέδειξε ότι σχεδόν όλα τα αγροτεμάχια που μίσθωσε το συγγενικό πρόσωπο ήταν αλατώδη, άρα ακατάλληλα για την προβαλλόμενη καλλιέργεια.

Στη δημοσίευση των Data Journalists περιλαμβάνεται φωτογραφικό τεκμήριο μέσω Google Earth από ένα εκ των μισθωμένων τεμαχίων: το χαρακτηριστικό υπόλευκο χρώμα της επιφάνειας μαρτυρά το αλατώδες υπόστρωμα, όπου βλάστηση ή καλλιέργεια καθίστανται ανέφικτες. Στο φάκελο της υπόθεσης περιλαμβάνεται και το ιδιωτικό συμφωνητικό μίσθωσης, που τεκμηριώνει τους όρους.

Κατόπιν της καταγγελίας, ο ΟΠΕΚΕΠΕ αναθεώρησε τη στάση του: οι επίδικες εκτάσεις κρίθηκαν μη επιλέξιμες και τα ποσά που είχαν χορηγηθεί χαρακτηρίστηκαν αχρεώστητα. Σε βάρος του συγκεκριμένου μισθωτή επιβλήθηκαν διοικητικές κυρώσεις ύψους 16.500 ευρώ. Ωστόσο, οι κυρώσεις αυτές διαγράφονται μετά την πάροδο τριετίας, γεγονός που γεννά το πρώτο κομβικό ερώτημα: επιστράφηκαν άραγε τα αχρεώστητα ποσά; Και, δεύτερον, διαβιβάστηκε ο φάκελος στη Δικαιοσύνη για ποινική αξιολόγηση; Κατά τις ίδιες πηγές, δεν επρόκειτο για μεμονωμένο περιστατικό: στην ευρύτερη περιοχή δηλώθηκαν και άλλες αλατούχες εκτάσεις. Μετά τον έλεγχο, αρκετές αιτήσεις φέρονται να αποσύρθηκαν.

Η συγκεκριμένη ιστορία έρχεται να προστεθεί στην ήδη γνωστή «υπόθεση των αγριελιών»: ενισχύσεις σε αιτούντες για καλλιέργεια αγριελιάς σε περιοχές της Ροδόπης, της Φλώρινας, της Καστοριάς και του Ηρακλείου, ακόμη και σε υψόμετρα άνω των 900 μέτρων, όπου η αγριελιά δεν ευδοκιμεί. Σε ορισμένες δηλωμένες εκτάσεις, οι ελεγκτές εντόπισαν «πυκνή βλάστηση από δέντρα μεγάλου ύψους», όπως οξιές, δηλαδή δασικές εκτάσεις, ενώ στην Καστοριά καταγράφηκε περίπτωση αναδασωτέας περιοχής που είχε δηλωθεί ως χώρος καλλιέργειας.

Το κοινό νήμα που ενώνει αυτές τις υποθέσεις είναι το εργαλείο της «τεχνικής λύσης» για την κατανομή επιλέξιμων βοσκοτόπων, που λειτούργησε ως κερκόπορτα για πληθώρα αδικαιολόγητων επιδοτήσεων. Η τεχνική λύση εφαρμόστηκε πρώτη φορά το 2014, στον απόηχο του σχεδίου δράσης για τους βοσκοτόπους που επιβλήθηκε στη χώρα μετά από αλλεπάλληλους ελέγχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2009–2012). Η Ελλάδα όφειλε να αποτυπώσει ορθά τον μεσογειακό βοσκότοπο σε χαρτογραφικό υπόβαθρο· στο μεταξύ αφαιρέθηκαν περίπου 9,5 εκατ. στρέμματα ως μη επιλέξιμα και επιβλήθηκαν βαριές δημοσιονομικές διορθώσεις.

Για τη μεταβατική αντιμετώπιση θεσπίστηκε το πλαίσιο της τεχνικής λύσης, με υπουργική απόφαση του Δεκεμβρίου 2014 (Γ. Καρασμάνης). Σύμφωνα με ενημερωτικό σημείωμα που έχει τεθεί στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία από πρώην μέλος της διοίκησης του ΟΠΕΚΕΠΕ, η αρχική διάταξη προέβλεπε συγκεκριμένους περιορισμούς: κατανομή εντός περιφερειακών ενοτήτων για μετακινούμενους κτηνοτρόφους, χωρίς μεταφορά πλεονάσματος από νησιωτικές σε ηπειρωτικές περιφέρειες (ή μεταξύ νησιών), και με ανώτατο όριο κατανομής τα 330 στρέμματα.

Τον Ιανουάριο 2015 εκδόθηκε νέα απόφαση (104/21.1.2015) για την κεντρική κατανομή, ορίζοντας ως ελάχιστη γεωργική δραστηριότητα στους βοσκοτόπους τη διατήρηση 0,7 ΜΜΖ/εκτάριο. Τον Μάιο 2015 ακολούθησε απόφαση (873/20.5.2015) που μοίραζε τη χώρα σε εννέα χωρικές ενότητες και δεν επέτρεπε μεταφορές πλεονασμάτων μεταξύ νησιών ή νησιωτικών–ηπειρωτικών ζωνών.

Τον Ιούνιο 2015, όμως, με τροποποίηση από τον τότε υπουργό Ευάγγελο Αποστόλου, εισήχθη κρίσιμη αλλαγή: οι βοσκότοποι «σε καλή γεωργική κατάσταση» δεν απαιτούσαν ζώα για να λάβουν ενίσχυση—αρκούσε ετήσιο κούρεμα βλάστησης ώστε να μην υπερβαίνει τα 70 εκατοστά. Αυτή η πρόβλεψη αποτέλεσε σημείο καμπής: πυροδότησε κύμα αιτήσεων για εθνικό απόθεμα και άνοιξε τον δρόμο σε σχήματα που σήμερα ερευνώνται από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία.

Σύμφωνα με το ίδιο ενημερωτικό, την περίοδο 2014–2015 υπήρχε σχετική «πειθαρχία» στην κεντρική κατανομή. Το 2016 εμφανίστηκε ο πρώτος, μικρός καθ’ υπέρβαση δανεισμός μεταξύ ηπειρωτικής και νησιωτικής περιφέρειας, αντίθετα με τις προβλέψεις. Το 2017 ξεκίνησε «μεγάλη πλασματική αύξηση των ζώων», διότι η κατανομή πέρασε σε Μονάδες Μεγάλων Ζώων (ΜΜΖ) χωρίς ανώτατο όριο, ενώ κατανεμήθηκε για πρώτη φορά εθνικό απόθεμα με βοσκοτόπια… χωρίς ζώα.

Το 2018 η τάση συνεχίστηκε. Από το 2019 και μετά, η κατάσταση «ξέφυγε»: αυξήθηκαν θεαματικά οι εκτάσεις βοσκοτόπων χωρίς ζώα που έπαιρναν εθνικό απόθεμα, φούσκωσαν οι δηλώσεις ΜΜΖ και επεκτάθηκε ο καθ’ υπέρβαση δανεισμός βοσκοτόπων από την ηπειρωτική στη νησιωτική χώρα. Το 2020 η εκτροπή μεγενθύνθηκε. Το 2021 «εφευρέθηκε» η μαζική δήλωση αγριελιών σε ακατάλληλα υψόμετρα για να εισπραχθεί εθνικό απόθεμα. Το 2022 έγινε μια πρώτη προσπάθεια ανάσχεσης μέσω gov.gr, πρόσκαιρη όμως. Και τη διετία 2023–2024, η μεθοδολογία φέρεται να επεκτάθηκε και σε ενισχύσεις της νέας ΚΑΠ 2023–2027, με έμφαση στα οικολογικά σχήματα.

Παράλληλα, στην υπόθεση των Αλυκών, η διοικητική εξέλιξη αφήνει ανοιχτά κρίσιμα ζητήματα πολιτικής και νομιμότητας. Πρώτον, αν ο ΟΠΕΚΕΠΕ έχει ενεργοποιήσει όλες τις διαδικασίες αναζήτησης αχρεωστήτως καταβληθέντων και αν αυτά έχουν πράγματι επιστραφεί. Δεύτερον, αν οι υπηρεσίες διαβίβασαν πλήρως το υλικό στην Εισαγγελία—ειδικά όπου διαπιστώνονται ενδείξεις σύγκρουσης συμφερόντων (συγγενική σχέση αιτούντος με διευθυντικό στέλεχος) ή οργανωμένης παραπλάνησης με ψευδείς δηλώσεις καλλιέργειας. Τρίτον, γιατί εκτάσεις με προφανή αλατότητα πέρασαν αρχικά τον έλεγχο επιλεξιμότητας και ποια φίλτρα χρειάζεται να ενισχυθούν (τηλεπισκόπηση, επιτόπιοι έλεγχοι, διασταυρώσεις με εδαφολογικούς χάρτες και ιστορικά χρήσης γης).

Το ιστορικό της «τεχνικής λύσης» δείχνει πώς μια μεταβατική ρύθμιση, φτιαγμένη για να θεραπεύσει πραγματικά προβλήματα χαρτογράφησης, μπορεί να «ξεχειλώσει» και να καταστεί ο βασικός αγωγός στρεβλώσεων. Η προληπτική αρχιτεκτονική ελέγχου (γεωχωρικά δεδομένα υψηλής ανάλυσης, αλγόριθμοι ανίχνευσης ανωμαλιών, υποχρεωτικές επιτόπιες επιθεωρήσεις για δηλώσεις σε περιοχές με ειδικά χαρακτηριστικά —π.χ. αλυκές, δασικές ή αναδασωτέες ζώνες, υψόμετρα ασύμβατα με το δηλούμενο είδος) και η αυστηρή ιχνηλασιμότητα αποφάσεων (ποιοι υπέγραψαν, πότε, με ποια τεκμηρίωση) αποτελούν τον μόνο ρεαλιστικό δρόμο για να κλείσουν οι χαραμάδες.

Η υπόθεση των Αλυκών Μεσολογγίου δεν είναι μια παράξενη υποσημείωση. Είναι ένδειξη ενός συστήματος όπου οι ρυθμίσεις, οι εξαιρέσεις και οι πρόχειρες «λύσεις» μπορούν, αν δεν φυλάσσονται αυστηρά, να μετατραπούν σε εργοστάσια καταστρατήγησης. Και όπου το δημόσιο χρήμα, αντί να στηρίζει τη νόμιμη παραγωγή, κινδυνεύει να χαθεί μέσα σε αλατόνερα.