Σκληρότερο πλαίσιο επιστροφών με ποινικοποίηση της παράτυπης διαμονής

Ο Νέος Νόμος για τις επιστροφές επιχειρεί να τραβήξει καθαρή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον «νόμιμο» και στον «παράτυπο», πλέον «παράνομο» μετανάστη, παρότι η πραγματικότητα της μετανάστευσης συχνά περιλαμβάνει μετατοπίσεις από τη νομιμότητα στην παρατυπία και το αντίστροφο.
Για όσους βρεθούν έστω και περιστασιακά στην κατηγορία της παρατυπίας προβλέπονται επιστροφή ή αυστηρές ποινές, με ορατό τον κίνδυνο περαιτέρω επιβάρυνσης των ήδη υπερπλήρων ελληνικών φυλακών.
Η ποινή για παράτυπη είσοδο αυξάνεται από τρεις μήνες σε δύο χρόνια φυλάκισης και η δίωξη αίρεται μόνο εφόσον ο νεοεισερχόμενος υποβάλει αίτημα ασύλου, με αποτέλεσμα μέχρι την κατάθεση του αιτήματος ο ενδιαφερόμενος να μένει ακάλυπτος και να μπορεί να επιστραφεί, κάτι που, όπως σημειώνει ο διευθυντής του ελληνικού συμβουλίου για τους πρόσφυγες Λευτέρης Παπαγιαννάκης, παραβιάζει την αρχή της μη επαναπροώθησης της Συνθήκης της Γενεύης και ουσιαστικά νομιμοποιεί πρακτικές επαναπροωθήσεων, οδηγώντας στο πολιτικό συμπέρασμα ότι «η κυβέρνηση βάζει σε νόμο μια παράνομη διαδικασία».

Η πιο κρίσιμη αλλαγή αφορά την αναβάθμιση της παράτυπης διαμονής από διοικητική παράβαση σε ποινικό αδίκημα με ποινή έως δύο χρόνια, γεγονός που, όπως προειδοποιεί η διευθύντρια του ελληνικού φόρουμ μεταναστών Άντλα Σασάτη, μπορεί να εκθέσει σε ποινικές κυρώσεις ακόμη και ανθρώπους που είχαν νόμιμη άδεια αλλά βρέθηκαν πρόσκαιρα εκτός συστήματος επειδή δεν πρόλαβαν να ανανεώσουν έγκαιρα τα έγγραφά τους λόγω γραφειοκρατίας, ασθένειας ή οικονομικής αδυναμίας.
Παράλληλα ορίζεται ανώτατο όριο προφυλάκισης δύο ετών κατά παράβαση του συντάγματος που προβλέπει 18μηνη διάρκεια, με τον Λευτέρη Παπαγιαννάκη να υπενθυμίζει προηγούμενες καταδίκες της Έλλάδας από το ευρωπαϊκό δικαστήριο δικαιωμάτων του ανθρώπου και να θέτει το ερώτημα τι θα συμβεί όταν η επιστροφή δεν είναι εφικτή εντός διετίας, επισημαίνοντας ότι «θα υπάρχουν άνθρωποι που θα μείνουν στη φυλακή επειδή δεν έχουν χαρτιά, δεν έχουν κάπου να γυρίσουν ή δεν θέλουν να φύγουν».

Μετά από περίπου μια δεκαετία καταργείται η άδεια διαμονής για εξαιρετικούς λόγους που λειτουργούσε ως δίχτυ προστασίας για χιλιάδες μετανάστες με μακρά παρουσία και προσφορά στη χώρα, με την Άντλα Σασάτη να εξηγεί ότι έτσι μένουν χωρίς νόμιμη λύση άτομα πλήρως ενταγμένα αλλά χωρίς τις αυστηρές τυπικές προϋποθέσεις, φέρνοντας ως παράδειγμα άνδρα 63 ετών από τη Νιγηρία που ζει πάνω από 25 χρόνια στην Ελλάδα, έχασε την άδεια την περίοδο της κρίσης covid λόγω οφειλών τις οποίες ρύθμισε και μπόρεσε να παραμείνει νόμιμα μόνο χάρη στους «εξαιρετικούς λόγους».
Ο διακηρυγμένος στόχος είναι η επιτάχυνση των επιστροφών, χωρίς όμως να αποσαφηνίζεται ο τρόπος επίτευξης, καθώς, όπως υπενθυμίζει ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, «για τις επιστροφές χρειάζονται δύο», με την πράξη να δείχνει ότι οι επιτυχημένες επιστροφές περιορίζονται κυρίως σε Αλβανία και Γεωργία σε ποσοστό περίπου 70%, ενώ η Τουρκία δεν δέχεται καμία επιστροφή από τον μάρτιο του 2020 και πολλές άλλες χώρες δεν αποδέχονται συστηματικά επαναπατρισμούς, καθιστώντας τη διαδικασία μακρά και δύσκολη και την «επιτάχυνση» κενό γράμμα όταν δεν υπάρχουν συμφωνίες υποδοχής.
Την ίδια ώρα τα υψηλά ποσοστά αποδοχής αιτημάτων ασύλου, τέσσερα στα πέντε για το 2024, δείχνουν ότι πολλοί νεοεισερχόμενοι πράγματι δικαιούνται διεθνή προστασία, συνεπώς το πιθανότερο είναι να αυξηθεί η πίεση σε φυλακές και ειδικά κέντρα κράτησης που σχεδιάζονται, ενώ, όπως τονίζει ο αντιπρόεδρος της ποασυ χρήστος συνδραβέλης, η μετατροπή διοικητικών παραβάσεων σε ποινικά αδικήματα συνεπάγεται περισσότερες συλλήψεις, προσαγωγές και δίκες, άρα υπερφόρτωση ενός ήδη πιεσμένου συστήματος, χωρίς να είναι καν σαφές ποιος θα αναλάβει τη φύλαξη στις φυλακές μεταναστών, με ανοιχτό το ερώτημα αν θα είναι συνοριοφύλακες από νέα προκήρυξη ή ιδιωτική ασφάλεια.