Τα παιδιά δεν είναι καλά – και αυτό έχει συνέπειες για όλους μας
Άλλη μία εβδομάδα, άλλη μία πλημμυρίδα αγωνίας από γονείς που απευθύνονται με απόγνωση ζητώντας βοήθεια για τα παιδιά τους. Το σχολείο τους μοιάζει να εκτροχιάζεται, η συμπεριφορά των παιδιών ξεφεύγει, και το αίσθημα ανημπορίας μεγαλώνει. Όλο και πιο συχνά, η εικόνα που περιγράφεται θυμίζει το παλιό τραγούδι των Offspring, The Kids Aren’t Alright, μόνο που το 2025, δεν είναι ούτε τα παιδιά, ούτε οι γονείς, ούτε τα σχολεία.
Ως εκπαιδευτικός με εμπειρία σχεδόν δύο δεκαετιών, μοιράζομαι τις παρατηρήσεις και τις στρατηγικές που αποδίδουν σε αυτή τη νέα πραγματικότητα.
Μπορεί να ακούγεται ακραίο, αλλά σήμερα αρκετοί έφηβοι περνούν από τη σκέψη της αυτοκτονίας, έστω στιγμιαία. Το ανησυχητικό είναι η ένταση του συναισθήματος που βιώνουν. Η αυτοκτονία δεν είναι μια νέα λέξη στο εφηβικό λεξιλόγιο, όμως πριν από το 2020, τέτοιες εκφράσεις ήταν εξαιρετικά σπάνιες. Τώρα, αντιμετωπίζονται ως εναλλακτικές λύσεις στον ψυχικό πόνο.
Ο καθηγητής παιδοψυχιατρικής Peter Parry κατέθεσε στην αυστραλιανή έρευνα για τον Covid-19 ότι πέντε μαθητές Λυκείου στη Νοτιοανατολική Κουίνσλαντ αυτοκτόνησαν λίγο πριν την επαναλειτουργία των σχολείων. Σε τουλάχιστον τρεις περιπτώσεις, υπήρχε αναφορά αυτοκτονικών σκέψεων λόγω της απομόνωσης από τους φίλους τους.
Η έκφραση «πρέπει να αποκτήσουν ανθεκτικότητα» ακούγεται συχνά. Αλλά δεν αποτυπώνει το μέγεθος της κρίσης. Πάρτε, για παράδειγμα, ένα 15χρονο αγόρι με έντονη σωματική ανάπτυξη, αλλά εγκεφαλικά ακόμα στο επίπεδο 13χρονου. Το αποτέλεσμα είναι προβλέψιμο: μειωμένος έλεγχος παρορμήσεων, εκρήξεις θυμού και δακρύων, συμπεριφορές που συναντάμε ολοένα και πιο συχνά.
Η Έκθεση Ευτυχίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για το 2024 δείχνει ότι στις ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία, οι νέοι είναι πλέον η λιγότερο ευτυχισμένη ηλικιακή ομάδα. Πρόκειται για τεράστια ανατροπή σε σύγκριση με την περίοδο 2006–2010, όταν ήταν από τις πιο ευτυχισμένες. Η φράση «να το ξεπεράσουν» δεν αρκεί. Είναι ανεπαρκής και επιπόλαια.
Οι γονείς με τις καλύτερες προθέσεις, αλλά με λάθος προτεραιότητες
Ένα συχνό μοτίβο που αναδεικνύεται από συζητήσεις και έρευνες είναι η υπέρμετρη έμφαση των γονέων στην ακαδημαϊκή επιτυχία και τη συναισθηματική ευημερία, σε σημείο που να υποτιμούν τη σημασία της διαχείρισης δυσκολιών και αποτυχιών. Ναι, είναι θετικό να ενδιαφέρονται. Αλλά τα παιδιά δεν ανήκουν στο σχολείο – ανήκουν στους γονείς. Η στήριξή τους πρέπει να είναι ενεργή, όχι απλώς αναμενόμενη από το εκπαιδευτικό προσωπικό.
Αυτό είναι ένα παράπονο που ακούω ξανά και ξανά από γονείς. Συχνά, όμως, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Προτείνω στους γονείς να μη δέχονται άκριτα τον λόγο του παιδιού, αλλά να επικοινωνούν με τους δασκάλους. Πολλές φορές, ο μαθητής έχασε ύλη, είτε λόγω απουσιών, είτε λόγω έλλειψης οργανωτικότητας, ή ακόμη και λόγω κακού συγχρονισμού μεταξύ πλατφορμών και διδασκαλίας. Η αύξηση αυτών των παραπόνων μετά το 2020 δείχνει και το χάσμα στην κατανόηση του ρόλου του σχολείου, αλλά και την αδυναμία πολλών συστημάτων να προσαρμοστούν σε μια εποχή όπου η πληροφορία είναι προσβάσιμη, αλλά η προσήλωση σπάνια.
Ορισμένα σχολεία έχουν φτάσει στο σημείο να βλέπουν ετήσια εναλλαγή προσωπικού που αγγίζει το 50% μετά το 2021. Πρόκειται για σοβαρή αποσταθεροποίηση, ανάλογη με εκείνη που θα κατέρρεε μια ολόκληρη επιχείρηση. Η πανδημία επιτάχυνε τη φυγή εκπαιδευτικών, αλλά δεν ήταν η αποκλειστική αιτία. Το επάγγελμα έχει χάσει το κύρος του, η εργασιακή εξουθένωση αυξάνεται και το σύστημα δεν φαίνεται να έχει σχέδιο αντιμετώπισης.
Αντί να ενισχύσουν τη σταθερότητα μετά τα lockdowns, αρκετά υπουργεία Παιδείας εισήγαγαν αμφιλεγόμενες αλλαγές σε προγράμματα σπουδών. Αντί να καλύψουν τα μαθησιακά κενά, έφεραν νέες ιδεολογικές προσεγγίσεις.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το California Mathematics Framework, που αφιερώνει τέσσερα από τα δεκατέσσερα κεφάλαια σε θέματα ισότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Στόχος του είναι, υποτίθεται, να βοηθήσει τους μαθητές να αναλύουν ανισότητες μέσα από τα μαθηματικά. Σε μια εποχή όμως που αρκετοί μαθητές δεν έχουν κατανοήσει βασικές έννοιες, η προσθήκη κοινωνικών προβληματισμών στο μάθημα της αριθμητικής ενδέχεται να αποβεί εις βάρος της βασικής γνώσης.
Η ικανότητα ενός 11χρονου να γνωρίζει τον πίνακα πολλαπλασιασμού ή να χειρίζεται κλάσματα πρέπει να προηγείται κάθε κοινωνικού προβληματισμού στα μαθηματικά.
Ένας βασικός πυλώνας επιτυχίας είναι η έγκαιρη και προσωπική επαφή με τις οικογένειες. Το τμήμα μας έχει επικοινωνήσει φέτος με πάνω από 150 οικογένειες, χτίζοντας εμπιστοσύνη και κοινό έδαφος. Η αλλαγή στον τόνο των συνομιλιών είναι εντυπωσιακή. Εκεί που υπήρχε καχυποψία και επιφύλαξη, η ειλικρίνεια και η αλληλοκατανόηση παίρνουν τη θέση τους.
Όταν ο δάσκαλος παίρνει τηλέφωνο για να πει κάτι καλό ή να ακούσει την άποψη του γονιού, η συζήτηση μετατοπίζεται από την άμυνα στην εμπιστοσύνη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εποικοδομητικές κουβέντες για βαθύτερα ζητήματα, ακόμα και σε μια ευκαιρία για τους γονείς να απελευθερωθούν από την ενοχή και την ανασφάλεια που κουβαλούν.
Οι στρατηγικές που αποδίδουν – και η ελπίδα
Μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις ήταν η τεράστια συμμετοχή γονέων στις συνεντεύξεις με τους εκπαιδευτικούς. Για πρώτη φορά μετά από χρόνια, η συμμετοχή ήταν τόσο υψηλή – και το περιεχόμενο των συζητήσεων άλλαξε. Υπήρξε ειλικρίνεια, συνεργασία, ενσυναίσθηση. Δεν υπήρχαν κατηγορίες, δεν υπήρχε ένταση. Μόνο κοινό ενδιαφέρον για την πρόοδο του παιδιού.
Σε μια παλιά μου δουλειά ως υπεύθυνος έργου στην πληροφορική, ζήτησα κάποτε από έναν σοφότερο συνάδελφο τη συμβουλή του για το ποιο είναι το πιο κρίσιμο στοιχείο σε ένα project. Μου απάντησε: «Ο Θεός μας έδωσε ένα στόμα και δύο αυτιά για να τα χρησιμοποιούμε ανάλογα». Το ίδιο ισχύει και στην εκπαίδευση. Η ενεργητική ακρόαση είναι εργαλείο επιρροής και αλλαγής.
Οι παρατηρήσεις του Dietrich Bonhoeffer, του Γερμανού θεολόγου που αντιστάθηκε στον ναζισμό, παραμένουν πιο επίκαιρες από ποτέ: «Το μέτρο μιας ηθικής κοινωνίας είναι ο κόσμος που αφήνει στα παιδιά της.» Εύχομαι δύναμη και σοφία σε όλους όσοι προσπαθούν να οικοδομήσουν έναν καλύτερο κόσμο για αυτά τα παιδιά.
