«Ζω μόνη. Δεν έχω οικογένεια. Είμαι μόνη μου. Και με στοιχειώνει ο φόβος ότι θα πεθάνω στο σπίτι μου, και δεν θα με βρει κανείς για τέσσερα χρόνια». Η φωνή της γυναίκας, που μοιράζεται τον πιο σκοτεινό της φόβο, δεν είναι μοναδική. Αντιθέτως, καθρεφτίζει μια βαθιά, καθολική αγωνία που μοιράζονται ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι: τι συμβαίνει όταν πεθαίνεις μόνος – και αν κανείς θα σε αναζητήσει.
Η φράση της ειπώθηκε σε μια από τις συναντήσεις της οργάνωσης Ageing Without Children (Awoc), μιας βρετανικής πρωτοβουλίας που ιδρύθηκε το 2014 για να υποστηρίξει ανθρώπους που μπαίνουν στην τρίτη ηλικία χωρίς παιδιά να τους φροντίζουν. Ο στόχος της είναι τριπλός: να φέρει κοντά άτομα με κοινές ανησυχίες, να προσφέρει πρακτικές λύσεις και να πιέσει θεσμικά την Πολιτεία να αναγνωρίσει αυτή τη δημογραφική πραγματικότητα στη χάραξη πολιτικής για την υγεία και την κοινωνική πρόνοια.
Οι συμμετέχοντες στις δράσεις της οργάνωσης δεν είναι μόνο όσοι δεν απέκτησαν παιδιά από επιλογή. Είναι και εκείνοι που δεν κατάφεραν να γίνουν γονείς, όσοι έχουν χάσει τα παιδιά τους, όσοι έχουν αποξενωθεί, ή έχουν παιδιά που –λόγω σοβαρών αναπηριών– δεν είναι σε θέση να φροντίσουν τους ίδιους. Πολλοί είναι επίσης LGBTQ+ άτομα, ιδιαίτερα άνω των 65, που μεγάλωσαν σε εποχές όπου η δημιουργία οικογένειας δεν ήταν κοινωνικά ή νομικά εφικτή.
Σε μία από τις συγκεντρώσεις της Awoc, μια γυναίκα φορούσε βραχιόλι με τα στοιχεία της και τα τηλέφωνα του δικηγόρου που έχει αναλάβει την εκτέλεση της διαθήκης και της κηδείας της. Άλλη πρότεινε χαριτολογώντας τατουάζ με τον αριθμό κοινωνικής ασφάλισης. Και η συζήτηση για το αν η αστυνομία θα μπορούσε να ταυτοποιήσει έναν νεκρό χωρίς συγγενείς φαντάζει, πλέον, κάτι περισσότερο από αστείο: μια υπαρξιακή ανησυχία.
Οι αριθμοί αποκαλύπτουν μια διαρκώς διευρυνόμενη πραγματικότητα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το ποσοστό των γυναικών άνω των 50 που δεν έχουν κάνει παιδιά έχει φτάσει το 23%, ενώ το 2032 προβλέπεται ότι ο αριθμός των ηλικιωμένων χωρίς παιδιά ή σύντροφο θα αυξηθεί κατά 80%. Το φαινόμενο είναι περισσότερο γυναικείο, όχι μόνο στατιστικά, αλλά και επειδή η μητρότητα –και γενικότερα η φροντίδα– εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται κοινωνικά ως «γυναικεία υπόθεση».
Πέρα από τους πρακτικούς προβληματισμούς, όπως το ποιος θα λάβει αποφάσεις σε περίπτωση άνοιας ή σοβαρής ασθένειας, πολλοί από τους συμμετέχοντες βιώνουν και ένα κοινωνικό στίγμα. Η απόφαση να μην κάνεις παιδιά ακόμη κρίνεται, κυρίως στις γυναίκες. Η Ζόε Νομπλ, ιδρύτρια της πλατφόρμας We Are Childfree, που λειτουργεί από το 2017 και αριθμεί πάνω από 90.000 μέλη, αναφέρει πως οι αναρτήσεις τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συχνά λογοκρίνονται. «Η ίδια η ύπαρξη αυτής της κοινότητας, είναι για κάποιους προκλητική», λέει χαρακτηριστικά.
Παράλληλα, ένα άλλο μεγάλο ταμπού παραμένει ο ίδιος ο θάνατος. Η καλλιτέχνης και ερευνήτρια Σάρα Λόιντ, υποστηρίζει πως η κοινωνία αποφεύγει όχι μόνο να συζητήσει το τέλος της ζωής, αλλά και την ίδια τη διαδικασία της γήρανσης. «Η ιδέα ότι κάποιος μπορεί να βρεθεί σε ανάγκη φροντίδας και βοήθειας ακόμη θεωρείται αδυναμία», λέει. Η ίδια, στα 42 της, και αφού υποβλήθηκε σε υστερεκτομή λόγω σοβαρής ενδομητρίωσης, άρχισε να σχεδιάζει τη ζωή της μετά τα 60. Μαζί με φίλους, σκέφτονται σοβαρά τη δημιουργία ενός κοινοβίου – κάτι που ξεκίνησε σαν αστείο, αλλά πλέον εξελίσσεται σε σχέδιο.
Και τέτοια σχέδια δεν είναι απλώς θεωρητικά. Το New Ground Cohousing, στο βόρειο Λονδίνο, αποτελεί ένα υπαρκτό παράδειγμα. Μια ομάδα 26 γυναικών άνω των 50 δημιούργησε το 2017 ένα πρότυπο συγκρότημα κατοικιών, όπου ζουν αυτόνομα αλλά με αλληλεγγύη, ως κοινότητα. «Δεν ζούμε μόνες – έχουμε γείτονες πρόθυμους να βοηθήσουν», δηλώνουν. Η πρωτοβουλία έχει σημειώσει τεράστια επιτυχία και δέχεται καθημερινά αιτήσεις από ανθρώπους που αναζητούν μια εναλλακτική στην απομόνωση της μοναχικής γήρανσης.
Καθώς ο αριθμός των ηλικιωμένων χωρίς παιδιά αυξάνεται, τέτοιες φωνές και πρωτοβουλίες υπενθυμίζουν μια αλήθεια που σπάνια αγγίζεται δημόσια: το δικαίωμα να γερνάς με αξιοπρέπεια, ακόμη κι αν δεν έχεις απογόνους – ή ακριβώς επειδή δεν έχεις.
