Οι συζητήσεις για τα αποθέματα χρυσού στην Ελλάδα είχαν ξεκινήσει πριν από μια δεκαετία, στην περίοδο της διακυβέρνησης Λαφαζάνη, όταν η χώρα βρισκόταν υπό capital controls και είχε διεξαχθεί το δημοψήφισμα που διχάζει ακόμα τη συλλογική μνήμη με το δίλημμα «ευρώ ή δραχμή;». Εκείνη την εποχή, μαζί με τη συζήτηση για τη δημιουργία νομισματοκοπείου, υπήρχε και η κουβέντα για τον χρυσό.
Σήμερα, η ίδια συζήτηση επανέρχεται, αλλά αυτή τη φορά μέσα από την Ιταλία, όπου νέες τροπολογίες στο κοινοβούλιο έθεσαν το ερώτημα αν ο χρυσός μιας χώρας της ευρωζώνης ανήκει στον λαό ή στην κεντρική τράπεζα, και κατά συνέπεια στην ΕΚΤ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα απάντησε ξεκάθαρα ότι η διαχείριση των αποθεμάτων χρυσού αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα της εθνικής κεντρικής τράπεζας, με την πρόεδρό της, Κριστίν Λαγκάρντ, να τονίζει πως δεν πρόκειται για ασήμαντο ζήτημα.
Η αφορμή δόθηκε από τροπολογία στο ιταλικό Κοινοβούλιο που έθετε ότι τα αποθέματα χρυσού της Τράπεζας της Ιταλίας ανήκουν στον ιταλικό λαό, τροποποίηση της αρχικής διατύπωσης που έκανε λόγο για «κρατική ιδιοκτησία». Στόχος των υποστηρικτών της τροπολογίας ήταν να αποφευχθεί οποιαδήποτε αντίδραση από την ΕΚΤ, αλλά η πρόταση δεν ήταν πρωτότυπη: αντίστοιχες προσπάθειες είχαν ξαναγίνει στην Ιταλία με στόχο την πώληση χρυσού για τη μείωση του δημόσιου χρέους και είχαν συναντήσει αντίσταση από τις ευρωπαϊκές αρχές.
Η Λαγκάρντ ξεκαθάρισε ότι, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές συνθήκες, η κατοχή και η διαχείριση των αποθεμάτων ανήκει αποκλειστικά στις κεντρικές τράπεζες και ότι οποιαδήποτε σκέψη για «πολιτική» χρήση του χρυσού μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την αξιοπιστία του ευρώ και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της ευρωζώνης.
Η Ιταλία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος κάτοχος χρυσού στον κόσμο ανάμεσα στις κεντρικές τράπεζες και η σημασία του αποθέματος είναι κομβική για τα εθνικά και ευρωπαϊκά αποθεματικά. Οι διεθνείς αναλυτές προειδοποιούν ότι η συζήτηση για τον χρυσό μπορεί να δημιουργήσει επικίνδυνα προηγούμενα για την ευρωζώνη, καθώς οποιαδήποτε αλλαγή στους κανόνες διαχείρισης θα επηρεάσει άμεσα την εμπιστοσύνη στο κοινό νόμισμα και θα θέσει σε δοκιμασία τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Η ελληνική εμπειρία, αν και σε μικρότερη κλίμακα, έχει δείξει πώς μπορεί να λειτουργήσει η διαφάνεια και η ασφαλής διαχείριση των αποθεμάτων. Το 2017, η Τράπεζα της Ελλάδος δημοσιοποίησε ότι τα κρατικά αποθέματα χρυσού ανέρχονται σε 149,1 τόνους, αξίας 5,3 δισεκατομμυρίων ευρώ, και φυλάσσονται σε Ελλάδα, Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο και Ελβετία.
Μέρος τους είχε μεταφερθεί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αλλά αυτό ακολουθεί πρακτικές που εφαρμόζονται διεθνώς, διασφαλίζοντας ότι η χώρα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της ακόμη και υπό εξαιρετικές συνθήκες. Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε ήδη από το 2000 μετατρέψει τον χρυσό σε ράβδους διεθνούς προτύπου για ευκολότερη διαχείριση.
Η Ιταλία, από την άλλη, διατηρεί 2.452 τόνους χρυσού, ποσότητα που αντιστοιχεί περίπου στο 13% της εθνικής παραγωγής και τη φέρνει στην τρίτη θέση παγκοσμίως πίσω από τις ΗΠΑ και τη Γερμανία.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 35η θέση με 114,5 τόνους, ενώ η αξία των ελληνικών αποθεμάτων αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια λόγω των διακυμάνσεων των διεθνών τιμών. Παράλληλα, οι διεθνείς συγκρίσεις δείχνουν πως η Τουρκία διαθέτει 615 τόνους χρυσού, δημιουργώντας εντυπωσιακές διαφορές στην κλίμακα των αποθεμάτων.
Η ανησυχία της ΕΚΤ εστιάζεται στην πιθανότητα η ιταλική τροπολογία να δημιουργήσει προηγούμενο και να επιτρέψει σε μια χώρα να επαναπροσδιορίσει μονομερώς τη διαχείριση των αποθεμάτων χρυσού.
Η Λαγκάρντ επαναλαμβάνει ότι η επιχειρησιακή διαχείριση πρέπει να παραμείνει αποκλειστικά στις κεντρικές τράπεζες και ότι οποιαδήποτε απόπειρα αλλαγής της αρχής αυτής πρέπει να αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη προσοχή.
Ο χρυσός των εθνικών κεντρικών τραπεζών αποτελεί αποθεματικό στοιχείο στρατηγικής σημασίας, χρησιμεύει ως εγγύηση και αποθήκη αξίας, και η μεταφορά ή ρευστοποίησή του χωρίς σεβασμό στο νομικό πλαίσιο παραβιάζει κανόνες ανεξαρτησίας και απαγόρευσης νομισματικής χρηματοδότησης.
Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού εκτιμά ότι ο συνολικός χρυσός που έχει εξορυχθεί ανέρχεται σε περίπου 190.040 τόνους, αξίας πάνω από 7,5 τρισεκατομμύρια δολάρια σύμφωνα με τις αποτιμήσεις του 2017.
Η Ελλάδα έχει, επίσης, μια ξεχωριστή ιστορία διάσωσης του χρυσού της κατά τη γερμανική Κατοχή. Με ειδικά μέτρα ασφαλείας, ο ελληνικός χρυσός μεταφέρθηκε στην Πραιτόρια για φύλαξη στη South African Reserve Bank και στη συνέχεια στη Λονδίνο, διασώζοντας τον πλούτο που θα στήριζε τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της χώρας.
Η διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος εγκαταστάθηκε προσωρινά στο Λονδίνο, ενώ το υπόλοιπο προσωπικό παρέμεινε στην Ελλάδα, μαρτυρώντας μαζί με το έθνος τη διάρκεια της κατοχής και τη διατήρηση της ελπίδας για το μέλλον.
Η υπόθεση του ιταλικού χρυσού επαναφέρει, λοιπόν, με αμείλικτο τρόπο το ερώτημα της σχέσης ανάμεσα στις κεντρικές τράπεζες, τα κράτη και τους πολίτες, φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο την ευρωπαϊκή συζήτηση για την κυριότητα και τη διαχείριση των αποθεμάτων, σε μια περίοδο που η σταθερότητα του κοινού νομίσματος και η εμπιστοσύνη στις κεντρικές τράπεζες κρίνονται πιο σημαντικές από ποτέ.
