Το εκρηκτικό μείγμα που αποδιαρθρώνει την κοινωνία και πιέζει την κυβέρνηση Μητσοτάκη

Η ακρίβεια και οι φόροι, όταν κινούνται σε διαρκώς υψηλά επίπεδα, ακυρώνουν τις προσωπικές φιλοδοξίες και στραγγαλίζουν τις προοπτικές των πολιτών. Εκείνο, όμως, που εξουθενώνει και προκαλεί οργή είναι ο συνδυασμός τριών παραγόντων: ακρίβεια, υψηλή φορολογία και διάχυτη διαφθορά. Για όσους δεν «βγαίνουν» στο τέλος του μήνα –και πλέον πρόκειται για εκατομμύρια– η ανοχή απέναντι στη διαφθορά τείνει στο μηδέν, κάτι που γίνεται ορατό και στον δρόμο.

Όταν εργαζόμενος στην εστίαση αμείβεται με 40 ευρώ την ημέρα και χρειάζεται σχεδόν τα μισά για ένα απλό σνακ από ψωμί του τοστ, τυρί και ζαμπόν, η θέα ανθρώπων που παραμένουν ατιμώρητοι για κλοπές δημόσιου χρήματος λειτουργεί σαν σπίθα. Όταν ακούει για εργασιακά σχήματα 13 ωρών –που με τις μετακινήσεις αγγίζουν τις 15– και αντικρίζει ταυτόχρονα επιδεικτικές πολυτέλειες, η υπομονή εξαντλείται. Η επίκληση του «δεν τρέχει τίποτε» δεν μπορεί να γίνει «σημαία» μιας χώρας που δοκιμάζεται.

Στον πρωτογενή τομέα, αγρότες που βλέπουν ενισχύσεις να κόβονται καταγγέλλουν πελατειακά δίχτυα προνομιακής μεταχείρισης «κοτζαμπάσηδων». Το «κάνε υπομονή» πάει περίπατο όταν η καθημερινότητα δυσκολεύει και οι ανισότητες διογκώνονται. Στο λιανεμπόριο και στις μικρές επιχειρήσεις, οι δηλώσεις περί «βελτιωμένων τιμών ρεύματος» σκοντάφτουν στη διαπίστωση ότι πάροχοι ενέργειας επενδύουν δισεκατομμύρια σε data centers. Η αντίδραση είναι αυθόρμητη: «Δεν νιώθουν». Και όταν οι ίδιοι πρωταγωνιστές εμφανίζονται συνεχώς στα κοινωνικά δίκτυα σε ακριβά εστιατόρια και ξενοδοχεία, το αίσθημα ύβρεως εντείνεται.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ο πολιτικός χρόνος υπόκειται σε πρωτόγνωρη πίεση. Το έδαφος αποσύρεται κάτω από το σύνολο του πολιτικού συστήματος: από τη Νέα Δημοκρατία που κυβερνά και φέρει την ευθύνη διαχείρισης, αλλά και από την αντιπολίτευση που οφείλει ουσιαστικό έλεγχο και θεσμική εγρήγορση. Το ίδιο ισχύει για θεσμούς που, όταν «περνούν κάτω από τον πήχη», ενισχύουν την καχυποψία. Εάν η Δικαιοσύνη δεν ανασυνταχθεί γρήγορα, διατυπώνεται ο φόβος πως θα καταστεί λαϊκό αίτημα μια «σκούπα» αποστρατείας ανώτερων δικαστικών. Η αναφορά σε έναν «νέο Ντι Πιέτρο» και σε εγχείρημα «Καθαρά Χέρια» επιστρέφει στον δημόσιο διάλογο, ως σύνθημα κάθαρσης και αποκατάστασης εμπιστοσύνης.

Παράλληλα, ο πυρήνας του κράτους –ιδίως τα Σώματα Ασφαλείας– δοκιμάζεται από την εντύπωση μιας γενικευμένης «σύλληψης» από συμφέροντα. Αν η αίσθηση αυτή παγιωθεί, η απαξίωση θα γίνει καθολική. Το προειδοποιητικό μήνυμα είναι σαφές: αν συνεχίσουμε έτσι, «δεν θα μείνει λίθος επί λίθου». Το κοκτέιλ ακρίβειας, έμμεσης φορολογίας και διαφθοράς είναι εξαιρετικά εύφλεκτο.

Την τελευταία περίοδο, η κυβέρνηση κατηγορείται ότι, με την αρωγή τμημάτων των ελεγκτικών μηχανισμών, της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και φιλικών ΜΜΕ, «καταβρόχθιζε» τις καταγγελίες για διαφθορά. Επιπλέον, νομοθετικές επιλογές –όπως εξαιρέσεις από τις δηλώσεις «πόθεν έσχες» για μετρητά, θυρίδες, τιμαλφή και έργα τέχνης ή η «νομιμοποίηση» συγγενικών offshore– εξέπεμψαν λάθος μήνυμα, ότι το σύστημα κωδικοποιεί την ασυλία. Ωστόσο, η ισορροπία αυτή φαίνεται να ανατρέπεται. Μέσα ενημέρωσης που άλλοτε χαϊδεύονταν ως «συμφέροντα» πλέον προβάλλουν εμφατικά υποθέσεις που πληγώνουν επικοινωνιακά την κυβέρνηση. Ταυτόχρονα, η Κομισιόν δείχνει ότι δεν προτίθεται να παραβλέπει αποκλίσεις από το κοινοτικό δίκαιο, «παγώνοντας» αγροτικές ενισχύσεις και επιμένοντας σε συμμόρφωση.

Στο πεδίο των ερευνών, οι Αρχές εμφανίζονται πιο αυτόνομες και ενεργές. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, με την παρουσία της Λάουρα Κοβέσι στην Αθήνα, εξέπεμψε μήνυμα συνέχειας, επιμένοντας στις ατζέντες Τεμπών και ΟΠΕΚΕΠΕ. Η απουσία συνάντησης με τον πρωθυπουργό ερμηνεύθηκε ως σήμα αποστασιοποίησης, ενώ ο έπαινος προς άλλους υπουργούς αντιπαραβλήθηκε με μια μετρημένη στάση προς τον υπουργό Δικαιοσύνης. Η ίδια επανέλαβε δημοσίως παλαιότερες αιτιάσεις περί εμποδίων σε έρευνες, στέλνοντας αυστηρό μήνυμα ότι «η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία είναι εδώ για να μείνει».

Στο εσωτερικό της κυβερνητικής παράταξης, η συνοχή δοκιμάζεται. Η εξεταστική για τον ΟΠΕΚΕΠΕ φέρνει στο φως κάθε εβδομάδα νέο υλικό, την ώρα που πρόσωπα σε καίριες θέσεις χαρακτηρίζονται «καμένα χαρτιά» από βουλευτές και κομματικούς παράγοντες. Η υπόθεση του Παναγιώτη Ρούτσι –με το αίτημά του για εκταφή της σορού του γιου του και διενέργεια πλήρων τοξικολογικών– μετατράπηκε σε σημείο πολιτικής πίεσης με υπαρξιακή βαρύτητα για την κυβέρνηση. Η μη αποδοχή του αιτήματος ενισχύει υποψίες απόκρυψης, ενώ η αποφασιστικότητα του πατέρα να συνεχίσει μέχρι τέλους την απεργία πείνας φορτίζει το κλίμα με τον κίνδυνο απρόβλεπτων εξελίξεων.

Μέσα σε αυτό το ρευστό πλαίσιο, η παρέμβαση του υπουργού Εθνικής Άμυνας Νίκου Δένδια, που δήλωσε ότι «δεν διανοείται» απαγόρευση σε πατέρα να διερευνήσει τον θάνατο του παιδιού του, έσπασε τη γραμμή σιωπής και έδωσε στίγμα διαφοροποίησης κορυφής. Ακολούθησαν και άλλες «φωνές» από κυβερνητικά στελέχη, σηματοδοτώντας ότι η πειθαρχία δεν είναι δεδομένη και ότι στο εσωτερικό της Ν.Δ. ωριμάζουν συζητήσεις για την «επόμενη μέρα». Ο ίδιος ο πρωθυπουργός, ακόμη κι αν διατηρεί τη δεδηλωμένη, δείχνει να κινείται σε κινούμενη άμμο, καθώς οι πολλαπλές εστίες κρίσης (οικονομία, Θεσμοί, υποθέσεις διαφθοράς) μπορούν να επιβάλουν προώρες πολιτικές αποφάσεις.

Η κοινωνική δυσαρέσκεια αποτυπώνεται σε μετρήσεις, όπου ενισχύεται το «να φύγει» ως συνολικό αντανακλαστικό, ανεξαρτήτως προτίμησης στην αντιπολίτευση. Υπουργοί επιχειρούν καθησυχαστικές προβλέψεις, ότι «τουλάχιστον έως το τέλος του έτους» δεν θα υπάρξουν ανατροπές. Όμως τα μέτωπα πολλαπλασιάζονται. Ακόμη κι αν αποφευχθούν θεσμικές περιδινήσεις, η καθημερινότητα στο ταμείο και στον λογαριασμό ρεύματος επιβάλει τη δική της πολιτική ατζέντα.

Η ανάγκη για επανασύνταξη του κρατικού μηχανισμού είναι επείγουσα. Αν «χαθεί το πηδάλιο», το σκάφος δεν θα μπορεί να κατευθυνθεί, ακόμη κι αν εμφανιστεί «από μηχανής Θεός». Η διαφθορά υπονομεύει τη διακυβέρνηση, διαβρώνει το κράτος, αποσταθεροποιεί την πολιτική και την κοινωνία, και τελικά διακινδυνεύει το εθνικό συμφέρον. Ο εγωισμός, η άρνηση αυτοκριτικής και η εμμονή σε προσωπικές στρατηγικές δεν είναι αξιόπιστοι σύμβουλοι. Κάποιοι οφείλουν να συμβιβαστούν με την πολιτική τους μοίρα για να μη διακινδυνεύσει η μοίρα του τόπου.

Όσο καθυστερούν οι αποφάσεις, τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος πολιτικής ανωμαλίας. Η ιστορική μνήμη προειδοποιεί: καθεστώτα που αγνόησαν τα σημάδια έπεσαν αιφνιδίως, κυνηγημένα από εξελίξεις που δεν πρόλαβαν να διαβάσουν. Σήμερα, η πίεση δεν προέρχεται μόνο από την αντιπολίτευση ή από τα μέσα ενημέρωσης, αλλά πρωτίστως από την πραγματικότητα των νοικοκυριών: ακρίβεια στο ράφι, βαρύ φορολογικό φορτίο, αίσθηση ατιμωρησίας.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η κυβέρνηση Μητσοτάκη εμφανίζεται υπό διάλυση. Οι φυγόκεντρες τάσεις εντείνονται από τις παρεμβάσεις της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, τις αναφορές για παραβιάσεις κοινοτικού δικαίου, τα πορίσματα που «τρέχουν» για τον ΟΠΕΚΕΠΕ, αλλά και τις δημόσιες διαφοροποιήσεις κορυφαίων υπουργών. Η κοινοβουλευτική πλειοψηφία υπάρχει αριθμητικά, όμως αποκτά χαρακτηριστικά εύθραυστα και επίπλαστα όταν η κοινωνική νομιμοποίηση διαβρώνεται. Σενάρια πρόωρης προσφυγής στις κάλπες δεν μπορούν να αποκλειστούν αν οι εξελίξεις επιβληθούν.

Η διέξοδος, αν υπάρχει, περνά από τρεις ταυτόχρονες κινήσεις: πραγματική ανάσχεση της ακρίβειας με στοχευμένα μέτρα που παράγουν άμεσο αποτέλεσμα στο καλάθι· ουσιαστική φορολογική αποσυμπίεση των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων· θεσμική κάθαρση με ταχύτητα, διαφάνεια και λογοδοσία. Χωρίς αυτές, ο κύκλος δυσαρέσκειας θα διευρύνεται και οι πολιτικές ισορροπίες θα γίνονται ολοένα πιο ασταθείς.

Το μήνυμα της συγκυρίας είναι νηφάλιο αλλά σκληρό: δεν υπάρχει άλλος χρόνος για αυταπάτες. Οι αποφάσεις πρέπει να ληφθούν τώρα, προτού οι κοινωνικές και θεσμικές ρωγμές μετατραπούν σε ανοιχτές πληγές. Αν δεν υπάρξει άμεση ανασύνταξη, οι εξελίξεις θα ξεπεράσουν τους πρωταγωνιστές τους – και τότε κανείς δεν θα μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν είχε προειδοποιηθεί.