Το Βυζαντινό Μουσείο γίνεται πεδίο σύγκρουσης πολιτικής ηγεσίας και αρχαιολόγων

Στην περίοδο των μεγάλων πολιτισμικών διεκδικήσεων, της επιστροφής σημαντικών έργων πολιτιστικής κληρονομιάς και των φιλόδοξων σχεδίων για την επέκταση αρχαιολογικών χώρων και την αναμόρφωση πέντε κορυφαίων μουσείων της χώρας, αναδύεται ένα παράδοξο. Την ώρα που το υπουργείο Πολιτισμού διακηρύσσει την ανάγκη ευελιξίας, αποτελεσματικότητας και εκσυγχρονισμού μέσω της μετατροπής των μεγάλων μουσείων σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, ένα γεγονός – άγνωστο μέχρι σήμερα στη δημόσια διοίκηση – προκαλεί έντονο προβληματισμό: η αιφνίδια ανάκληση του διορισμού της γενικής διευθύντριας του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου.

Το κλίμα είχε διαμορφωθεί ήδη από τις αρχές του έτους, όταν παραιτήθηκε η Άννα Καραπαναγιώτου, γενική διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, πολύ πριν από τη λήξη της θητείας της. Η αποχώρησή της, για την οποία δεν έχουν δοθεί πειστικές εξηγήσεις, προστέθηκε στις εντάσεις που είχαν ήδη δημιουργήσει οι απευθείας επιλογές της υπουργού Σταυρούλας Μενδώνη για κορυφαίες θέσεις στα νέα ΝΠΔΔ. Το γεγονός ότι η Καραπαναγιώτου και η Αικατερίνη Δελλαπόρτα, επικεφαλής του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, είχαν οριστεί με τον ίδιο τρόπο, ενίσχυσε τις συζητήσεις για τον τρόπο με τον οποίο χαράσσεται πλέον η πολιτιστική στρατηγική της χώρας.

Η περίπτωση της Δελλαπόρτα προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη αναστάτωση. Με απόφαση του Νοεμβρίου 2025 ανακλήθηκε ο διορισμός της, με το σκεπτικό να παρουσιάζει εντυπωσιακή ομοιότητα με καταγγελία του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων που είχε δημοσιευθεί σε μέσα ενημέρωσης τα οποία συνήθως ασκούν κριτική στην υπουργό. Η σύμπτωση αυτή δημιούργησε νέα ερωτήματα για το πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις πολιτικής ηγεσίας και υπηρεσιακών οργάνων, όπως και για το αν οι καθυστερήσεις και δυσλειτουργίες που εμφανίστηκαν στο μουσείο οφείλονται αποκλειστικά στη διευθύντρια ή εντάσσονται σε ένα ευρύτερο, ασταθές πλαίσιο διοίκησης.

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ο οποίος αντιμάχεται εδώ και καιρό τον νόμο 5021 περί μετατροπής των μουσείων σε ΝΠΔΔ, είδε στην απομάκρυνση της Δελλαπόρτα μια δικαίωση. Επιμένει ότι μόνο η επιστροφή των μουσείων στην Αρχαιολογική Υπηρεσία μπορεί να διασφαλίσει λειτουργική διαφάνεια, αποφυγή αυθαιρεσιών και προστασία από κομματικές εξαρτήσεις. Υποστηρίζει ότι η λειτουργία των μουσείων ως ΝΠΔΔ ανοίγει χώρο σε προσωπικές εξουσίες, σε αδιαφανείς αποφάσεις και στην άκριτη χρήση απευθείας αναθέσεων.

Στο φόντο αυτής της σύγκρουσης, η περίφημη «αναβάθμιση» των μουσείων αποκαλύπτει σοβαρά κενά. Στόχος ήταν ένα νέο μοντέλο που θα έδινε ώθηση στον ελληνικό πολιτισμό, που θα ενίσχυε την εξωστρέφεια και θα αναδιάρθρωνε τις δομές με τρόπο σύγχρονο και δημιουργικό. Στην πράξη όμως, ο σχεδιασμός φαίνεται να έχει γίνει χωρίς σαφή στρατηγική, χωρίς συνολικό όραμα και χωρίς αξιολόγηση των πραγματικών αναγκών του ελληνικού μουσειακού χάρτη. Η μόνη περίοδος που θεωρείται επιτυχημένη από τους περισσότερους ήταν εκείνη της Μελίνας Μερκούρη, της οποίας η προσωπικότητα είχε διεθνή απήχηση και μπορούσε να ενσωματώσει την πολιτιστική πολιτική σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εθνικής επιρροής.

Η Δελλαπόρτα, που είχε υπηρετήσει το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο για δεκαετίες, είχε αναλάβει και καθήκοντα στην Εφορεία Εναλίων, ενώ μετά τη συνταξιοδότησή της συνέχισε να προσφέρει στο υπουργικό γραφείο ως άμισθη σύμβουλος. Η απόλυσή της, με κατηγορίες περί παραλείψεων «στην εξυπηρέτηση του διοικητικού συμβουλίου», προκάλεσε έκπληξη ακόμη και σε όσους παρακολουθούν στενά τα τεκταινόμενα του χώρου. Το ερώτημα που τίθεται είναι απλό: πώς είναι δυνατόν ένα μουσείο που λειτουργεί μέσα σε ένα μεταβατικό, ασταθές πλαίσιο – προϊόν ενός νόμου που άλλαξε ριζικά τη φύση του οργανισμού – να κριθεί αποκλειστικά βάσει των ενεργειών της διευθύντριάς του;

Παράλληλα, η υπουργός Πολιτισμού έχει δεχθεί κριτική και για προηγούμενα περιστατικά αντιπαραθέσεων με στελέχη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Η δημόσια αντιπαράθεση με την έφορο Αρχαιοτήτων Ναυπλίου Άλκηστη Παπαδημητρίου, αλλά και η αυστηρή επίπληξη προς υπηρεσιακό στέλεχος στην Καβάλα, έχουν αναζωπυρώσει τη συζήτηση για το κατά πόσο η πολιτική ηγεσία αντιλαμβάνεται και σέβεται τον ρόλο των επιστημόνων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στην περίπτωση του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, ο Σύλλογος Αρχαιολόγων υποστηρίζει ότι η κρίση δεν ξεκίνησε με τη Δελλαπόρτα, αλλά με την ίδια τη μετατροπή του μουσείου σε ΝΠΔΔ το 2023. Θεωρεί ότι αυτό το νέο μοντέλο διοίκησης ήταν η απαρχή των προβλημάτων, διότι δημιούργησε μια ενδιάμεση ζώνη ευθυνών, όπου οι υπηρεσιακές δομές, τα διορισμένα διοικητικά συμβούλια και η πολιτική ηγεσία λειτουργούν με ασάφεια, συχνά χωρίς σαφή διάκριση αρμοδιοτήτων.

Απέναντι σε αυτή την εικόνα, γίνεται αισθητή μια έλλειψη στιβαρής προσωπικότητας στην κορυφή της πολιτικής ηγεσίας του πολιτισμού, μιας προσωπικότητας διεθνούς εμβέλειας που θα μπορούσε να προσδώσει κύρος, κύρος που ο ελληνικός πολιτισμός διαθέτει αλλά δεν αξιοποιεί. Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η προστασία της κληρονομιάς, αλλά και η παρουσία της χώρας στη διεθνή πολιτιστική σκηνή, όχι μέσα από ευκαιριακές δράσεις και επικοινωνιακού τύπου εξαγγελίες, αλλά μέσω ενός συνεκτικού σχεδίου ανάπτυξης και ανάδειξης του υλικού και άυλου πολιτιστικού πλούτου.

Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, ένα από τα σημαντικότερα του είδους του παγκοσμίως, βρίσκεται σήμερα σε ένα μεταβατικό καθεστώς, έρμαιο εντάσεων και πολιτικών επιλογών που δεν φαίνεται να υπηρετούν έναν μακροπρόθεσμο στόχο. Η Δελλαπόρτα, με την εμπειρία δεκαετιών και τη διεθνή αναγνώριση που είχε κερδίσει, υπήρξε μια μορφή που ταυτίστηκε με την πορεία του. Η απομάκρυνσή της δεν έλυσε κανένα πρόβλημα· απλώς φανέρωσε ακόμη πιο καθαρά τις δομικές αδυναμίες ενός συστήματος που αναζητεί σταθερότητα, κατεύθυνση και όραμα.

Κι έτσι, αντί το μουσείο να σταθεί ως σημείο αναφοράς και πρότυπο λειτουργίας, παραμένει εγκλωβισμένο σε μια δίνη πολιτικών αποφάσεων και υπηρεσιακών παλινωδιών – ένα εμβληματικό ίδρυμα που κινδυνεύει να χαθεί μέσα στις αντιφάσεις μιας μεταρρύθμισης που δεν στηρίχθηκε ποτέ σε στέρεες βάσεις.