Η βιτρίνα της ανάπτυξης και η παρακμή μιας χώρας σε αποσύνθεση

Πίσω από τους δείκτες, τα success stories και τις θριαμβολογίες για πρωτιές στην ανάπτυξη, η ελληνική οικονομία και κοινωνία διολισθαίνουν σιωπηλά αλλά σταθερά σε μια νέα φάση πολυεπίπεδης αποδόμησης. Η πρόβλεψη για ρυθμό ανάπτυξης 2,3% το 2024, η προβολή ενός δημοσιονομικού πλεονάσματος 5,6 δισ. ευρώ και τα καθημερινά δελτία οικονομικής «ευημερίας» που αναπαράγουν τα μέσα ενημέρωσης, δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα των πολιτών και των επιχειρήσεων. Αντιθέτως, κρύβουν την αλήθεια: η Ελλάδα πορεύεται με μαθηματική ακρίβεια προς ένα νέο σημείο ρήξης.

Το περίφημο δημοσιονομικό πλεόνασμα που προβάλλεται ως απόδειξη δημοσιονομικής σταθερότητας, δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά αποτέλεσμα σκληρής λιτότητας και αποστράγγισης των παραγωγικών και κοινωνικών δυνάμεων. Δεν επιτυγχάνεται από την υγιή αύξηση του πλούτου, αλλά από τη συγκράτηση δαπανών, την υπερφορολόγηση και τη μη απόδοση επιδοτήσεων που αντλούνται από τα κοινοτικά ταμεία. Παράλληλα, οι επιχορηγήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης, αντί να ενισχύσουν την πραγματική οικονομία, παραμένουν εγκλωβισμένες σε γραφειοκρατικές διαδικασίες ή αξιοποιούνται προς όφελος συγκεκριμένων κύκλων, χωρίς διάχυση στο κοινωνικό σύνολο.

Η οικονομική δραστηριότητα στην Ελλάδα βασίζεται πλέον σε ένα στρεβλό υπόδειγμα. Η παραγωγική βάση έχει αποσαθρωθεί, η μεταποίηση φθίνει, ο πρωτογενής τομέας απαξιώνεται, και η οικονομία έχει μετατραπεί σε υπηρετοκεντρική, με μονοδιάστατο προσανατολισμό προς τον τουρισμό και τις υπηρεσίες χαμηλής προστιθέμενης αξίας. Η υποτιθέμενη ανάπτυξη στηρίζεται σε αρνητική αποταμίευση – δηλαδή, οι πολίτες και οι επιχειρήσεις καταναλώνουν από τις αποταμιεύσεις τους ή δανείζονται για να επιβιώσουν – με αποτέλεσμα μια τεχνητή αύξηση της ζήτησης, που όμως δεν έχει διάρκεια.

Το 2024, η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση με αρνητικό ποσοστό αποταμίευσης. Οι πολίτες δεν αποταμιεύουν επειδή δεν μπορούν. Ο συνδυασμός πληθωρισμού, υψηλού κόστους ενέργειας, ακρίβειας σε βασικά αγαθά και καταρράκωσης των εισοδημάτων, οδηγεί καθημερινά σε εξάντληση των αποθεμάτων των νοικοκυριών και σε ένα κοινωνικό τοπίο που βράζει. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις ασφυκτιούν από τις φορολογικές επιβαρύνσεις και το γραφειοκρατικό πλαίσιο, ενώ η υπερσυγκέντρωση της αγοράς σε λίγους μεγάλους παίκτες, οδηγεί σε εξάλειψη του ανταγωνισμού και σε μονοπωλιακές συνθήκες.

Το εμπορικό ισοζύγιο, με έλλειμμα άνω των 15 δισ. ευρώ ή -6,3% του ΑΕΠ, καταδεικνύει πως η χώρα δεν μπορεί να εξάγει αρκετά για να ισοσταθμίσει τις εισαγωγές. Η εξάρτηση από το εξωτερικό παραμένει διαχρονική και επιδεινώνεται. Το δημόσιο χρέος, παρά τις προσπάθειες «εξορθολογισμού», εξακολουθεί να κινείται σε δυσθεώρητα επίπεδα και να καθιστά την οικονομία εξαιρετικά ευάλωτη σε οποιαδήποτε διεθνή αναταραχή ή αύξηση επιτοκίων.

Παράλληλα, ο τουρισμός, που συνεχίζει να εμφανίζεται ως ατμομηχανή της οικονομίας, έχει εξελιχθεί σε μια επικίνδυνη μονοκαλλιέργεια. Το 2025 οι αφίξεις Τούρκων τουριστών μειώθηκαν κατά 50%, φανερώνοντας το μέγεθος της εξάρτησης και της αστάθειας που χαρακτηρίζει τον κλάδο. Επιπλέον, η μέση κατά κεφαλήν δαπάνη τουριστών βαίνει μειούμενη, ενώ η υπερπληθώρα των επισκεπτών ασκεί ασφυκτικές πιέσεις στους τοπικούς πληθυσμούς, στα δίκτυα υποδομών και στο περιβάλλον, χωρίς αντίστοιχο όφελος.

Η πολιτική απαντά σε όλα αυτά με την εισαγωγή φθηνού εργατικού δυναμικού, μέσω μεταναστευτικής πολιτικής που αποσκοπεί στην κάλυψη των κενών σε αγροτικές και επισιτιστικές θέσεις εργασίας. Η αντικατάσταση του εξειδικευμένου και υψηλού μορφωτικού επιπέδου ανθρώπινου κεφαλαίου, που μεταναστεύει στο εξωτερικό για αξιοπρεπείς αποδοχές και συνθήκες, με χαμηλά αμειβόμενους και ανειδίκευτους εργαζομένους, οδηγεί σε μακροχρόνια υποβάθμιση της οικονομικής δομής και κοινωνικής συνοχής. Η Ελλάδα φεύγει σταδιακά από το ευρωπαϊκό πλαίσιο προόδου και κινείται προς ένα νέο είδος υποανάπτυξης, με υψηλή εξάρτηση, χαμηλή παραγωγικότητα και κοινωνικές εντάσεις.

Η υπερφορολόγηση, που παρουσιάζεται ως μονόδρομος, δεν είναι απλώς δημοσιονομικό εργαλείο αλλά κοινωνική τιμωρία. Πλήττει κυρίως τα μεσαία και κατώτερα στρώματα, ενώ οι μεγάλες επιχειρήσεις και τα οικονομικά ισχυρά συμφέροντα διαθέτουν πολλαπλούς τρόπους νόμιμης ή και παράνομης αποφυγής. Το κράτος ανακυκλώνει την κρίση – μετατρέποντας τα πλεονάσματα σε επιδόματα και προσωρινά μέτρα – και αποφεύγει να αγγίξει τις ρίζες της ανισότητας και της αποβιομηχάνισης.

Το επόμενο μεγάλο σοκ προδιαγράφεται ήδη. Όταν οι επιδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης σταματήσουν και τα πλεονάσματα στηριχθούν αποκλειστικά στην υπερφορολόγηση και την απομείωση δημόσιων δαπανών, το κενό ζήτησης θα επανεμφανιστεί με σφοδρότητα. Η τρέχουσα ανάπτυξη είναι πλασματική, στηριγμένη σε τεχνητή κατανάλωση, υπερδανεισμό και εξωτερικούς πόρους. Δεν είναι ούτε βιώσιμη ούτε επαρκής για την αποκατάσταση της κοινωνικής ισορροπίας ή της οικονομικής ανεξαρτησίας.

Η Ελλάδα βρίσκεται ενώπιον μιας νέας κρίσης – όχι μιας ξαφνικής κατάρρευσης όπως το 2009, αλλά μιας παρατεταμένης φθοράς, μιας οικονομικής και θεσμικής παρακμής που εξελίσσεται αθόρυβα, υπονομεύοντας την ίδια τη συνοχή του κράτους. Δεν πρόκειται πλέον για μια συγκυρία, αλλά για δομικό χαρακτηριστικό ενός συστήματος που προτιμά την επιβίωση των δεικτών έναντι της επιβίωσης των πολιτών του. Κι όταν εξαντληθούν οι αποταμιεύσεις, οι αντοχές και η εμπιστοσύνη, τότε δεν θα μιλάμε για στατιστικά λάθη. Θα μιλάμε για συνειδητή, εθνική αυτοχειρία.