Βρετανία: Νέα ευρήματα δείχνουν ότι οι πρώιμοι άνθρωποι άναβαν φωτιά πριν από 400.000 χρόνια, πολύ νωρίτερα από ό,τι πίστευαν οι επιστήμονες

Νέα αρχαιολογικά ευρήματα από τη Βρετανία μετακινούν σημαντικά προς τα πίσω το χρονικό σημείο κατά το οποίο οι πρώιμοι άνθρωποι φαίνεται πως είχαν τη γνώση και την ικανότητα να ανάβουν φωτιά με δικά τους μέσα. Σύμφωνα με τους ερευνητές, στοιχεία που εντοπίστηκαν δείχνουν ότι η πρακτική αυτή εφαρμοζόταν ήδη πριν από περίπου 400.000 χρόνια, δηλαδή σχεδόν 350.000 χρόνια νωρίτερα από ό,τι υποδήλωναν έως σήμερα τα γνωστά δεδομένα, προσφέροντας νέα οπτική στην πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης.

Η αρχαιολογική ομάδα εντόπισε πηλό που είχε υποστεί επαναλαμβανόμενη καύση, πυριτολιθικούς χειροπελέκεις αλλοιωμένους από υψηλές θερμοκρασίες, καθώς και σιδηροπυρίτη, ένα υλικό που δεν απαντάται φυσικά στην περιοχή. Ο συνδυασμός αυτών των ευρημάτων θεωρείται κρίσιμος, καθώς παραπέμπει όχι απλώς στη χρήση φωτιάς, αλλά στη συνειδητή παραγωγή της.

Μέχρι σήμερα, τα παλαιότερα αδιαμφισβήτητα ίχνη ανάμματος φωτιάς από ανθρώπινα χέρια είχαν εντοπιστεί στη Γαλλία και χρονολογούνταν περίπου πριν από 50.000 χρόνια. Την εποχή όμως στην οποία ανάγονται τα νέα ευρήματα, ο Homo sapiens βρισκόταν ακόμη στα πρώιμα στάδια της παρουσίας του στην Αφρική και θα χρειάζονταν περίπου 300.000 χρόνια για να αρχίσει η εξάπλωσή του προς την Ασία και την Ευρώπη. Η άφιξη του σύγχρονου ανθρώπου στην ευρωπαϊκή ήπειρο τοποθετείται πολύ αργότερα, γύρω στα 55.000 χρόνια πριν.

Τα ίχνη εντοπίστηκαν στο Μπάρνχαμ του Σάφολκ, περίπου 140 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Λονδίνου. Παρότι δεν έχουν βρεθεί ανθρώπινα οστά που να επιτρέπουν ασφαλή ταύτιση, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι «δημιουργοί της φωτιάς» ενδέχεται να ήταν πρώιμοι Νεάντερταλ, αν και την ίδια περίοδο ζούσαν στην Ευρώπη και άλλα ανθρώπινα είδη.

Ο Νίκολας Άστον, επιμελητής Παλαιολιθικών Συλλογών στο Βρετανικό Μουσείο και μέλος της ερευνητικής ομάδας, επισημαίνει ότι η ανακάλυψη αυτή ενδέχεται να αποκαλύπτει μόνο ένα μικρό μέρος μιας ευρύτερης εικόνας. Όπως αναφέρει, είναι πολύ πιθανό η κατασκευή φωτιάς να ήταν διαδεδομένη σε ολόκληρη την Ευρώπη και ακόμη πιο πέρα, όμως στο Μπάρνχαμ συνέτρεξαν οι κατάλληλες γεωλογικές συνθήκες και η μακρόχρονη έρευνα ώστε τα ίχνη να διατηρηθούν και να εντοπιστούν. Για τον ίδιο, πρόκειται για το πιο σημαντικό εύρημα της επιστημονικής του διαδρομής.

Η σημασία της φωτιάς για τους πρώιμους ανθρώπους θεωρείται κομβική. Όπως εξηγεί η αρχαιολόγος Μισέλ Λάνγκλει από το Πανεπιστήμιο Γκρίφιθ της Αυστραλίας, η φωτιά λειτουργούσε ως πολυεργαλείο επιβίωσης. Το μαγείρεμα αύξανε τη θρεπτική αξία της τροφής και μείωνε την απαιτούμενη προσπάθεια, ενώ παράλληλα η φωτιά παρείχε ζεστασιά, ασφάλεια και προστασία από τα αρπακτικά, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη βελτίωση των συνθηκών ζωής.

Οι πρώιμες ανθρώπινες ομάδες, ωστόσο, δεν άναβαν απαραίτητα εξαρχής τη φωτιά μόνες τους. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι αρχικά εκμεταλλεύονταν φυσικές πυρκαγιές, διατηρώντας τη φωτιά αναμμένη για μεγάλα χρονικά διαστήματα, σε αυτό που αποκαλείται «συστηματική χρήση». Στοιχεία από την Κένυα, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή δείχνουν ότι αυτή η πρακτική ίσως εφαρμοζόταν ήδη πριν από περισσότερο από ένα εκατομμύριο χρόνια.

Η παραγωγή φωτιάς από το μηδέν θεωρείται πολύ πιο απαιτητική διαδικασία, καθώς προϋποθέτει τεχνική γνώση, όπως το χτύπημα πυριτολίθου με σιδηροπυρίτη για τη δημιουργία σπινθήρων που ανάβουν προσάναμμα. Μέχρι πρότινος, τέτοιες ενδείξεις είχαν αποδοθεί σε Νεάντερταλ της βόρειας Γαλλίας πριν από περίπου 50.000 χρόνια. Τα νέα ευρήματα όμως υποδηλώνουν ότι αυτή η τεχνική ήταν γνωστή και εφαρμοζόταν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια νωρίτερα στην Αγγλία.

Η περιοχή East Farm στο Μπάρνχαμ είναι γνωστή στους αρχαιολόγους ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, με εκτεταμένες ανασκαφές τη δεκαετία του 1990. Τα πρώτα ίχνη φωτιάς εντοπίστηκαν το 2014, ενώ το 2017 βρέθηκε το πρώτο κομμάτι σιδηροπυρίτη. Το καθοριστικό στοιχείο, ωστόσο, ήρθε το 2019, όταν αποκαλύφθηκε υπαίθρια εστία με κοκκινισμένο πηλό, ένδειξη έκθεσης σε ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες. Εργαστηριακές αναλύσεις έδειξαν ότι το σημείο είχε θερμανθεί επανειλημμένα σε θερμοκρασίες άνω των 700 βαθμών Κελσίου.

Η απουσία ανθρώπινων λειψάνων καθιστά δύσκολη την οριστική ταυτοποίηση των ανθρώπων που άναβαν τη φωτιά, με τους ερευνητές να θεωρούν πιθανότερους τους πρώιμους Νεάντερταλ, χωρίς να αποκλείουν άλλα είδη όπως ο Homo heidelbergensis.

Για τη Δρ. Λάνγκλει, το εύρημα είναι εντυπωσιακό αλλά όχι απρόσμενο. Παρότι τα 400.000 χρόνια αποτελούν εντυπωσιακό βάθος χρόνου, δεν απέχουν δραματικά από άλλες τοποθεσίες με ενδείξεις συστηματικής χρήσης φωτιάς. Η ίδια τονίζει ότι τέτοια στοιχεία σπάνια διατηρούνται, γεγονός που καθιστά κάθε νέα ανακάλυψη πολύτιμο κομμάτι στο παζλ της ανθρώπινης ιστορίας.

Ο Άστον, από την πλευρά του, υπογραμμίζει ότι πρόκειται για το αρχαιότερο τεκμήριο που έχει βρεθεί έως σήμερα, αλλά δύσκολα θα είναι και το πρώτο χρονικά. Οι έρευνες συνεχίζονται τόσο στο Μπάρνχαμ όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές περιοχές, με την ελπίδα ότι ακόμη παλαιότερα ίχνη φωτιάς θα έρθουν στο φως, φωτίζοντας περαιτέρω ένα από τα πιο καθοριστικά βήματα στην εξέλιξη του ανθρώπου.