Αύξηση θνησιμότητας στην Ελλάδα και συζήτηση για την υγεία μετά την πανδημία και τους εμβολιασμούς
Η συζήτηση γύρω από την πορεία της θνησιμότητας στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες επανέρχεται διαρκώς στο προσκήνιο μετά την πανδημία COVID-19. Τα τελευταία χρόνια η κοινή γνώμη βομβαρδίστηκε με αριθμούς, καμπάνιες, περιοριστικά μέτρα και διαβεβαιώσεις που άφησαν πίσω τους ερωτήματα, αντιφάσεις και συζητήσεις για την πραγματική έκταση της κρίσης δημόσιας υγείας. Σήμερα, με τα περισσότερα δεδομένα διαθέσιμα και με νέες επιστημονικές μελέτες να βλέπουν το φως της δημοσιότητας, το ζήτημα αποκτά και πάλι επικαιρότητα.
Το ρεπορτάζ που ακολουθεί εξετάζει σε βάθος τέσσερις κύριους άξονες που καθορίζουν το πλαίσιο της συζήτησης:
Τη σύγκριση των θανάτων στην Ελλάδα τα έτη πριν την πανδημία (2017–2019) σε σχέση με το 2024.
Τη μελέτη του Κύπριου επιδημιολόγου Ελπιδοφόρου Σωτηριάδη για την υπερβάλλουσα θνησιμότητα κατά την περίοδο των εμβολιασμών στην Κύπρο.
Την επιστημονική διάκριση ανάμεσα στους θανάτους «με» και «από» COVID-19.
Τις πρόσφατες ενημερώσεις της αμερικανικής FDA για τον κίνδυνο μυοκαρδίτιδας/περικαρδίτιδας μετά τον εμβολιασμό και τη διερεύνηση αναφορών για θανάτους παιδιών.
Σταθερότητα και διακυμάνσεις στη θνησιμότητα πριν την πανδημία
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η θνησιμότητα στην Ελλάδα τα χρόνια πριν την πανδημία παρουσίαζε μια σχετική σταθερότητα με μικρές διακυμάνσεις. Το 2017 καταγράφηκαν 124.495 θάνατοι, το 2018 οι θάνατοι μειώθηκαν στους 120.291, ενώ το 2019 αυξήθηκαν ξανά στους 124.538.
Για το 2024, τα στοιχεία δείχνουν 126.129 θανάτους. Πρόκειται για αριθμό υψηλότερο από κάθε έτος της περιόδου 2017–2019. Η διαφορά κυμαίνεται από 1.500 έως 5.800 θανάτους ανάλογα με το έτος σύγκρισης.
Αναλυτές επισημαίνουν ότι αυτή η αύξηση δεν μπορεί να αποδοθεί μονοσήμαντα σε έναν παράγοντα. Η γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση των χρόνιων νοσημάτων, η πίεση που δέχθηκε το ΕΣΥ την περίοδο της πανδημίας με αναστολή χειρουργείων και θεραπειών, αλλά και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες, όπως η φτώχεια και το άγχος, πιθανόν να έπαιξαν ρόλο.
Η αποτίμηση των στοιχείων δείχνει ότι η Ελλάδα καταγράφει το 2024 μια αυξητική τάση στη θνησιμότητα, η οποία συγκρίνεται δυσμενώς με τα προ πανδημίας έτη. Αυτό δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της περιόδου 2020–2023, όταν το σύστημα υγείας τέθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Οι ερευνητές ανέλυσαν τα επίσημα δεδομένα θνησιμότητας και διαπίστωσαν ότι κατά την περίοδο της μαζικής εμβολιαστικής εκστρατείας υπήρξε αύξηση της υπερβάλλουσας θνησιμότητας σε ορισμένα χρονικά διαστήματα. Το εύρημα θεωρήθηκε αξιοσημείωτο, καθώς οι προσδοκίες από τα εμβόλια ήταν ότι θα μείωναν τόσο τη σοβαρή νόσηση όσο και τους θανάτους.
Η μελέτη δεν κατέληξε σε συμπέρασμα ότι οι εμβολιασμοί προκάλεσαν την αύξηση των θανάτων, αλλά τόνισε ότι η σύμπτωση των δύο γεγονότων πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω με διαφάνεια. Το άρθρο προκάλεσε διάλογο στην επιστημονική κοινότητα, με ορισμένους να προτείνουν άλλες ερμηνείες, όπως οι επιπτώσεις του ίδιου του ιού, οι καύσωνες ή η γενικότερη πίεση στο σύστημα υγείας.
Ωστόσο, η μελέτη λειτούργησε ως καμπανάκι για την ανάγκη ανεξάρτητων ερευνών. Η υπερβάλλουσα θνησιμότητα αποτελεί κρίσιμο δείκτη δημόσιας υγείας, καθώς καταγράφει τις ζωές που χάνονται πάνω από το «αναμενόμενο» επίπεδο. Το γεγονός ότι αυτός ο δείκτης αυξήθηκε σε μια περίοδο που θεωρητικά η θνησιμότητα θα έπρεπε να μειώνεται λόγω εμβολιασμών, δημιούργησε εύλογες απορίες.
«Με» ή «από» COVID-19;
Ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα που αναδείχθηκαν κατά την πανδημία αφορά τη διάκριση μεταξύ θανάτων «με» και «από» COVID-19.
Στην Ελλάδα, μελέτη που δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή το 2025 ανέλυσε 126 θανάτους σε νοσοκομείο. Σύμφωνα με τα ευρήματα:
Το 31,7% των θανάτων αποδόθηκε άμεσα στην COVID-19.
Το 19,8% συνδέθηκε εν μέρει με τη νόσο.
Το 47,6% δεν σχετιζόταν με τον ιό, παρά μόνο με την παρουσία θετικού τεστ.
Στην τελευταία κατηγορία περιλαμβάνονταν ασθενείς με καρκίνο τελικού σταδίου, πολυοργανική ανεπάρκεια ή άλλες σοβαρές παθήσεις.
Παρόμοιες παρατηρήσεις έχουν γίνει και σε άλλες χώρες. Στη Δανία, για παράδειγμα, οι υγειονομικές αρχές ανακοίνωσαν ότι περίπου το 45% των θανάτων που καταγράφηκαν με COVID-19 δεν είχαν αιτιώδη συνάφεια με τον ιό.
Η διάκριση αυτή έχει μεγάλη σημασία, καθώς επηρεάζει την επιδημιολογική αποτίμηση και τις πολιτικές αποφάσεις. Οι αριθμοί θανάτων που παρουσιάζονται συνήθως δεν ξεχωρίζουν αν ο θάνατος οφείλεται άμεσα στην COVID-19 ή αν η νόσος συνυπήρχε. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπερεκτίμηση της θνησιμότητας της νόσου και σε λανθασμένες πολιτικές επιλογές.
Επιπλέον, επηρεάζει και την εμπιστοσύνη της κοινωνίας. Όταν οι πολίτες αισθάνονται ότι τα δεδομένα δεν παρουσιάζονται με ακρίβεια, αυξάνεται η δυσπιστία προς τις αρχές και την επιστήμη.
Ενημερώσεις της FDA για ζητήματα ασφάλειας
Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) ανακοίνωσε τον Ιούνιο του 2025 ότι οι επίσημες ετικέτες των εμβολίων Pfizer και Moderna θα ενημερωθούν ώστε να περιλαμβάνουν σαφείς αναφορές για τον κίνδυνο μυοκαρδίτιδας και περικαρδίτιδας.
Τα δεδομένα έδειξαν ότι σε άνδρες ηλικίας 12–24 ετών καταγράφηκαν έως 27 περιστατικά ανά εκατομμύριο δόσεις, ενώ στο γενικό πληθυσμό ο κίνδυνος ανέρχεται περίπου σε 8 περιστατικά ανά εκατομμύριο. Οι περισσότερες περιπτώσεις ήταν ήπιες, ωστόσο υπήρξαν αναφορές ότι σε μερικούς ασθενείς οι ανωμαλίες στην καρδιά παρέμειναν ανιχνεύσιμες σε μαγνητικές τομογραφίες ακόμη και πέντε μήνες μετά τον εμβολιασμό.
Παράλληλα, η FDA εξετάζει αναφορές στο αμερικανικό σύστημα VAERS (Vaccine Adverse Event Reporting System) που σχετίζονται με θανάτους παιδιών μετά τον εμβολιασμό. Το VAERS λειτουργεί ως παθητικό σύστημα επιτήρησης που καταγράφει αναφορές πολιτών, γιατρών και κατασκευαστών. Δεν τεκμηριώνει αιτιώδη σχέση, αλλά χρησιμεύει για τον εντοπισμό πιθανών σημάτων που αξίζουν περαιτέρω μελέτη.
Η υπόθεση αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη, με τις αρχές να δηλώνουν ότι θα δημοσιεύσουν αναλυτικά πορίσματα. Η επιστημονική κοινότητα αναμένει με ενδιαφέρον τα αποτελέσματα, καθώς πρόκειται για θέμα που αφορά την εμπιστοσύνη στο εμβολιαστικό πρόγραμμα και την ασφάλεια των παιδιών.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για την Ελλάδα;
Η αύξηση των θανάτων το 2024 σε σχέση με τα προ πανδημίας έτη, η υπερβάλλουσα θνησιμότητα στην Κύπρο, οι διαφοροποιήσεις στον τρόπο καταγραφής των θανάτων και οι διεθνείς εξελίξεις σχετικά με τα εμβόλια συνθέτουν ένα περίπλοκο σκηνικό.
Στην Ελλάδα, η δημόσια συζήτηση συχνά επηρεάζεται από πολιτικές αντιπαραθέσεις και επικοινωνιακές στρατηγικές. Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν ότι υπάρχουν σημαντικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν. Γιατί οι θάνατοι αυξήθηκαν μετά την πανδημία; Ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της αναστολής θεραπειών και χειρουργείων; Πώς καταγράφονται οι θάνατοι στα νοσοκομεία; Υπάρχει επαρκής διαφάνεια στην παρουσίαση των στοιχείων;
Η επιστημονική κοινότητα ζητά περισσότερη ανεξαρτησία στις έρευνες και καλύτερη πρόσβαση στα δεδομένα. Η κοινωνία, από την πλευρά της, έχει ανάγκη από ξεκάθαρη ενημέρωση, ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη που κλονίστηκε τα προηγούμενα χρόνια.
Συμπεράσματα
Η πανδημία COVID-19 δεν επηρέασε μόνο την υγεία, αλλά και τη σχέση πολιτών–κράτους–επιστήμης. Τα δεδομένα για την αύξηση θανάτων στην Ελλάδα και στην Κύπρο, οι διεθνείς μελέτες για τον τρόπο καταγραφής θανάτων και οι ενημερώσεις για την ασφάλεια των εμβολίων δείχνουν ότι η υπόθεση παραμένει ανοιχτή και πολύπλοκη.
Η πραγματική αποτίμηση της περιόδου θα απαιτήσει χρόνο, ανεξάρτητες έρευνες και πολιτική βούληση για διαφάνεια. Η εμπειρία της πανδημίας κατέδειξε πόσο εύθραυστη μπορεί να γίνει η σχέση εμπιστοσύνης όταν τα δεδομένα παρουσιάζονται αποσπασματικά ή χωρίς επαρκείς διευκρινίσεις.
Το μεγάλο ζητούμενο για τα επόμενα χρόνια είναι να υπάρξει καθαρή εικόνα για το τι πραγματικά συνέβη, ώστε να αποφευχθούν λάθη σε μελλοντικές κρίσεις δημόσιας υγείας. Η συζήτηση για την αύξηση θανάτων δεν είναι απλώς στατιστική. Είναι αναμέτρηση με την ανάγκη της κοινωνίας να γνωρίζει την αλήθεια και να αισθάνεται ασφαλής.
