Αγανάκτηση: Ο ανθυγιεινός επισκέπτης στην ανθρώπινη καρδιά

Αγανάκτηση: Μια διάσημη παραβολή αφηγείται την ιστορία ενός μικρού αγοριού που ήταν θυμωμένο και ο πατέρας του του έδωσε μια σακούλα με καρφιά, λέγοντάς του να βάλει ένα καρφί στον φράχτη κάθε φορά που ένιωθε θυμό ή αγανάκτηση. Το αγόρι, αμέσως και με ανυπομονησία, άρχισε να καρφώνει τον φράχτη και σύντομα τον γέμισε με καρφιά. Αργότερα, ο πατέρας του ζήτησε να αφαιρέσει τα καρφιά και το αγόρι παρατήρησε τις τρύπες που άφησαν πίσω τους. «Αυτές οι τρύπες είναι σαν τα σημάδια της αγανάκτησης σου», είπε ο πατέρας. «Ο θυμός μπορεί να φύγει, αλλά τα σημάδια παραμένουν».

Η αγανάκτηση αφήνει σημάδια στις καρδιές μας—όχι μόνο συναισθηματικά, αλλά και σωματικά. Ευτυχώς, υπάρχει και θεραπεία και πρόληψη.

Σε μια μελέτη που ηγήθηκε ο Robert Enright, καθηγητής Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison και πρωτοπόρος της έρευνας στη συγχώρεση, παρατηρήθηκαν 17 άνδρες με καρδιοπάθειες για να μετρηθεί η επίδραση της αγανάκτησης και της συγχώρεσης στην καρδιά τους. Ο Enright τους ζήτησε να θυμηθούν παλαιότερες αδικίες που δεν είχαν συγχωρήσει. Καθώς μοιράζονταν τις ιστορίες τους, οι ιατρικές οθόνες έδειξαν ότι οι αρτηρίες τους συστέλλονταν, μειώνοντας τη ροή του αίματος. Αυτή η φυσική αντίδραση αντανακλά το «κλείσιμο» που συμβαίνει όταν κρατάμε μνησικακίες.

Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι η μείωση της αγανάκτησης μπορεί να προστατεύσει την καρδιά, μειώνοντας πιθανά πόνους στο στήθος και ακόμα και τον ξαφνικό θάνατο σε άτομα με καρδιοπάθειες, σύμφωνα με τον Enright. Επιπλέον, τα υγιή άτομα που είναι επιρρεπή σε θυμό και εχθρότητα έχουν 19% υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν στεφανιαία νόσο, σύμφωνα με μια μετα-ανάλυση στο Journal of the American College of Cardiology. Για όσους έχουν προϋπάρχουσες καρδιοπάθειες, ο κίνδυνος αυξάνεται στο 24%. Μια πρόσφατη
μελέτη του 2024 το επιβεβαιώνει, δείχνοντας ότι ο παρατεταμένος θυμός οδηγεί σε δυσλειτουργία των αιμοφόρων αγγείων.

Ο Enright θυμάται την ιστορία μιας γυναίκας στα 80 της, η οποία είχε θυμώσει με ένα μέλος της οικογένειας για πάνω από 40 χρόνια λόγω μιας ανεπίλυτης αδικίας. «Αυτό δεν πρόκειται να κάνει τίποτα στον άνθρωπο που την αδίκησε», είπε ο Enright. Αντίθετα, η παρατεταμένη πικρία την είχε εξαντλήσει και είχε μειώσει τη χαρά της στα τελευταία της χρόνια.

Η αγανάκτηση δεν λειτουργεί όπως μια ξαφνική έκρηξη θυμού που ξεσπά και σβήνει. Αντίθετα, λειτουργεί σαν αργό δηλητήριο. Όταν μας αδικούν, αντιδρούμε φυσικά με αγανάκτηση, πιστεύοντας ότι μας προστατεύει από περαιτέρω βλάβες. Βραχυπρόθεσμα, μπορεί να μας ενδυναμώνει, αλλά με τον καιρό η δυσαρέσκεια μετατρέπεται σε έναν ανθυγιεινό επισκέπτη στην καρδιά μας.

Η λέξη «αγανάκτηση» προέρχεται από τα παλαιά γαλλικά «resentir», που σημαίνει «να ξανανοιώσεις» ή «να ξανανοιώσεις ένα δυνατό συναίσθημα», υποδεικνύοντας ένα από τα χαρακτηριστικά της—τον συνεχόμενο αναστοχασμό. Τα άτομα που νιώθουν αγανάκτηση συχνά σκέφτονται ξανά και ξανά το αδίκημα που υπέστησαν. Όπως λέει η φιλόσοφος Amélie Rorty, «Η αγανάκτηση τρέφεται με το παρελθόν, μασώντας ξανά ταπεινώσεις και τραύματα μέχρι να γίνει η ίδια αλμυρή».

Αυτή η διαδικασία του μηρυκασμού προκαλεί χρόνια κατάσταση αυξημένου στρες στο σώμα μας. Το άγχος αυτό οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης και αδρεναλίνης που βλάπτουν το ανοσοποιητικό σύστημα, κάνοντάς μας πιο επιρρεπείς σε ασθένειες. Ο μηρυκασμός μπορεί επίσης να προκαλέσει κατάθλιψη, έντονο θυμό, επιθετικότητα και τάσεις αυτοκτονίας.

Η αγανάκτηση είναι σαν ένα κολλημένο συναίσθημα, που προσελκύει άλλες μνησικακίες, μεγαλώνοντας και εντείνοντας τις αρνητικές σκέψεις. Όπως εξηγεί η Kerry Howells στο βιβλίο της Ξεμπερδεύοντας σας: Πώς μπορώ να είμαι ευγνώμον όταν αισθάνομαι τόσο θυμωμένος;, το να μένουμε ξύπνιοι τη νύχτα για να ξεπεράσουμε τη δυσαρέσκεια συχνά φέρνει στο μυαλό άλλες αδικίες του παρελθόντος.

Η Δρ Ann Corson, γιατρός ολοκληρωμένης ιατρικής, εξηγεί ότι τα άτομα με βαθειά μνησικακία συχνά παλεύουν με την δυσαρέσκεια σε διάφορους τομείς της ζωής τους, κάτι που επηρεάζει αρνητικά την υγεία τους. Με την πάροδο του χρόνου, η αγανάκτηση μεταμορφώνεται σε κοσμοθεωρία. Μας πείθει να βλέπουμε τους άλλους ως αντιπάλους και τον κόσμο ως θεμελιωδώς άδικο.

Η δυσαρέσκεια δεν περιορίζεται σε έναν άνθρωπο, αλλά μπορεί να επηρεάσει οικογένειες και κοινότητες. Όπως είπε ο Enright, «Η δυσαρέσκεια τείνει να κληρονομείται». Μεταφέρεται από γενιά σε γενιά όταν οι γονείς την εκφράζουν και την καλλιεργούν στα παιδιά τους.

Απαλλαγή από τη δυσαρέσκεια

Πώς μπορούμε να διώξουμε αυτόν τον ανθυγιεινό επισκέπτη από την καρδιά μας; Σύμφωνα με τον Ryan Blackstock, καθηγητή και κλινικό ψυχολόγο που εξειδικεύεται στη θεραπεία του εθισμού, για να ξεπεράσουμε τη δυσαρέσκεια, πρέπει πρώτα να την κατανοήσουμε. «Από πού προήλθε; Ποια ήταν η κατάσταση;» αναρωτήθηκε στους The Epoch Times, προσθέτοντας: «Και ίσως το πιο σημαντικό, ποιο σκοπό εξυπηρετεί τώρα; Όλες οι μνησικακίες εξυπηρετούν έναν σκοπό».

Ο Enright προτείνει μια διαδικασία συγχώρεσης σε τέσσερις φάσεις για τη διαχείριση της αγανάκτησης: τη φάση της αποκάλυψης, τη φάση της απόφασης, τη φάση της εργασίας και τη φάση της ανακάλυψης.

Στη φάση της αποκάλυψης, στόχος είναι να κατανοήσουμε τα συναισθήματά μας, να αναγνωρίσουμε την πληγή και να αντιληφθούμε πώς η αγανάκτηση έχει επηρεάσει τη ζωή μας. Ο Enright διηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που υπέφερε από τη συμπεριφορά του πατέρα της. Καθώς αντιμετώπισε τα συναισθήματά της, συνειδητοποίησε πως η μνησικακία της είχε επηρεάσει κάθε πτυχή της ζωής της, επιδεινώνοντας τις σχέσεις και καταστρέφοντας την αυτοεκτίμησή της.

Στη φάση της απόφασης, η γυναίκα επέλεξε να συγχωρήσει, όχι για να δικαιολογήσει τον πατέρα της, αλλά για να ελευθερωθεί από τη μνησικακία. Συνειδητοποίησε ότι η προσκόλληση στον θυμό μόνο αύξανε τα βάσανά της.

Η συγχώρεση είναι η «θεραπεία» για την ασθένεια της αγανάκτησης, σύμφωνα με τον Enright. Η συγχώρεση σχετίζεται με μειωμένα επίπεδα χοληστερόλης, έναν παράγοντα κινδύνου για στεφανιαία νόσο. Επιπλέον, όσοι συγχωρούν έχουν χαμηλότερη αρτηριακή πίεση και καλύτερη καρδιακή απόκριση στο στρες. Στη φάση της εργασίας, η γυναίκα άρχισε να κατανοεί τις δυσκολίες του πατέρα της, το οποίο, αν και δεν δικαιολογούσε τη συμπεριφορά του, μείωσε τη δυσαρέσκεια που ένιωθε. Αυτή η ενσυναίσθηση της επέτρεψε να αναπτύξει συμπόνια και να αποστασιοποιηθεί από τη μνησικακία.

Τελικά, στη φάση της ανακάλυψης, άρχισε να βρίσκει νόημα στα βάσανα της. Με πράξη χάρης, φρόντισε τον πατέρα της στις τελευταίες του μέρες και μάλιστα τον τάισε. «Μόλις πέθανε ο πατέρας της, είπε: “Είμαι πολύ ευγνώμονη που το έκανα αυτό, γιατί, τελικά, είναι ο πατέρας μου. Αν δεν τον είχα συγχωρήσει, θα είχα πένθος και μίσος στην καρδιά μου. Τώρα είναι απλώς πένθος”», μοιράστηκε ο Enright.

Συχνά, η συγχώρεση μπορεί να μας δώσει πίσω τη ζωή, προσθέτει ο Enright.

Η Δρ Ann Corson, γιατρός ολοκληρωμένης ιατρικής, αναφέρει πως όταν η δυσαρέσκεια επιλυθεί, το μυαλό, το σώμα και το πνεύμα μπορούν να αρχίσουν να θεραπεύονται.

Αξιοποιώντας την ευγνωμοσύνη

Ενώ η συγχώρεση μπορεί να μας θεραπεύσει από τη δυσαρέσκεια, η ευγνωμοσύνη αποτελεί την καλύτερη μακροπρόθεσμη πρόληψη. Όπως εξηγεί η Kerry Howells, ερευνήτρια ευγνωμοσύνης, «Η ευγνωμοσύνη και η αγανάκτηση συνυπάρχουν στις σχέσεις της ζωής μας». Συχνά, πιστεύουμε ότι χρειαζόμαστε ιδανικές συνθήκες για να αισθανθούμε ευγνώμονες, όμως η Howells προτείνει ότι η ευγνωμοσύνη δεν εξαρτάται από τις τέλειες συνθήκες.

Για τους τομείς της ζωής μας που είναι γεμάτοι με αγανάκτηση, η Howells προτείνει να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να αλλάξουμε οπτική. «Αν μειώσουμε τη δυσαρέσκεια, θα είναι πιο εύκολο να βρούμε ευγνωμοσύνη σε τομείς που δεν είχαμε προσβασιμότητα στο παρελθόν», λέει.

Αναπτύσσοντας ευγνωμοσύνη σε άλλους τομείς της ζωής μας, μπορούμε να ενδυναμωθούμε και να αποκτήσουμε την ικανότητα να αντιμετωπίσουμε τη δυσαρέσκεια πιο αποτελεσματικά.

«Φανταστείτε την συναισθηματική και ψυχολογική σας ενέργεια ως πίτα», λέει ο Blackstock. «Υπάρχει μόνο περιορισμένος χώρος. Όσο αυξάνονται οι δυσαρέσκειες, τόσο λιγότερος χώρος υπάρχει για θετικά συναισθήματα». Η καλλιέργεια της ευγνωμοσύνης μπορεί να εμποδίσει τη δυσαρέσκεια να κυριεύσει τη θετική μας ενέργεια.

«Η ευγνωμοσύνη έχει δύναμη ως πράξη», προσθέτει η Howells. «Κάντε την ευγνωμοσύνη καθημερινή συνήθεια. Βρείτε ένα ή δύο πράγματα για τα οποία είστε ευγνώμονες και φέρτε τα συχνά στο μυαλό σας. Πείτε “ευχαριστώ”, νιώστε τα στην καρδιά σας και μεγαλώστε τα μέσα σας».

Επιλέξτε μια κληρονομιά αγάπης, όχι μνησικακίας

«Αν κρατάς κακία, δεν θα γίνεις ποτέ καλά», είπε ο Κόρσον.

Η Enright ενθαρρύνει τους ανθρώπους να σκεφτούν τι κληρονομιά θα αφήσουν πίσω τους.

Εξηγεί ότι υπάρχουν δύο επιλογές: Μπορείτε είτε να μεταδώσετε τον θυμό σας, δημιουργώντας ενδεχομένως έναν κύκλο αρνητικότητας για τις μελλοντικές γενιές, είτε μπορείτε να αφήσετε πίσω το δώρο της αγάπης, ενσταλάσσοντας ζεστασιά και καλοσύνη στις καρδιές της οικογένειάς σας.