ΕΟΚ: Μια ένταξη στα χαρτιά – 46 χρόνια μετά, η Ελλάδα ακόμα αναζητά την Ευρώπη

Σαν σήμερα, στις 28 Μαΐου 1979, υπογράφτηκε στο Ζάππειο Μέγαρο η ιστορική συμφωνία ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Ήταν μια κίνηση στρατηγική, γεμάτη ελπίδα, που έφερε την υπογραφή του αείμνηστου Κωνσταντίνου Καραμανλή και σηματοδότησε την πορεία της χώρας προς τον «ευρωπαϊκό πυρήνα».

Και όμως, σχεδόν μισό αιώνα αργότερα, η εικόνα δεν είναι αυτή που φανταζόταν ο τότε πρωθυπουργός. Η Ελλάδα έγινε μεν μέλος της ΕΟΚ, προάγγελου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως η πορεία της δεν θυμίζει σε πολλά ένα ευρωπαϊκό κράτος. Αντίθετα, παραπέμπει περισσότερο σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και σε αναπτυσσόμενες περιοχές, με δομές ασταθείς, θεσμούς υπό αμφισβήτηση και προβληματικές υποδομές.

Μέσα στις δεκαετίες που πέρασαν, έγιναν αναμφίβολα κάποια έργα. Μειώθηκε η απόσταση που χώριζε το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων από τους Ευρωπαίους. Όμως τα βασικά –εκείνα που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά ενός σύγχρονου κράτους– έμειναν πίσω ή στη μέση.

Η αρχική επιδίωξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή δεν ήταν μόνο οικονομική. Ήταν κυρίως γεωστρατηγική: η θωράκιση του ελληνικού κράτους από την τουρκική απειλή. Πίστευε πως καμία χώρα δεν θα τολμούσε να επιτεθεί σε κράτος πλήρες μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Μισό αιώνα μετά, η Τουρκία όχι μόνο δεν περιορίστηκε, αλλά προσεγγίζει θεσμικά την Ευρώπη μέσω της άμυνας, την ώρα που η Ελλάδα παραμένει σε θέση άμυνας – ενίοτε και μειονεκτική.

Παράλληλα, παρά τα πακτωλά κοινοτικά κονδύλια, δεν δημιουργήθηκαν οι αναγκαίες υποδομές. Το σιδηροδρομικό δίκτυο είναι ντροπή για ευρωπαϊκή χώρα, και η τραγωδία στα Τέμπη ήρθε να αποδείξει ότι η ασφάλεια –το ελάχιστο που οφείλει ένα κράτος στους πολίτες του– δεν είναι δεδομένη.

Και βέβαια, ούτε οι θεσμοί κατάφεραν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Η Δικαιοσύνη, κατά γενική παραδοχή, δεν έχει πείσει για την ανεξαρτησία και την αξιοπιστία της. Το ίδιο και άλλοι θεσμοί που –τουλάχιστον στα χαρτιά– εγγυώνται τη δημοκρατία, τη διαφάνεια και το κράτος δικαίου.

Ακόμα και οι οικονομικές συγκλίσεις που κάποτε πετύχαμε, θυσιάστηκαν στο βωμό της κρίσης και των μνημονίων. Σήμερα, η μισθολογική και κοινωνική απόσταση με τις ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες έχει μεγαλώσει και πάλι, ενώ χώρες όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία –που κάποτε βρίσκονταν πολύ πίσω– πλέον μας πλησιάζουν απειλητικά ή και μας ξεπερνούν.

Η ένταξή μας στην ΕΟΚ ήταν ένα ιστορικό στοίχημα. Ένα στοίχημα που δεν κερδήθηκε. Οι θυσίες των Ελλήνων υπήρξαν πολλές, οι προσδοκίες τεράστιες. Τα αποτελέσματα, όμως, απογοητευτικά.

Η Ελλάδα ίσως χρειάζεται κάτι περισσότερο από «ευρωπαϊκή ταυτότητα». Χρειάζεται ευρωπαϊκή νοοτροπία, δομές, θεσμούς και, κυρίως, πολιτικές ηγεσίες με όραμα και σχέδιο. Μέχρι τότε, η Ευρώπη θα είναι για εμάς περισσότερο μια ιδέα, παρά μια καθημερινή πραγματικότητα.