Γιατί η Αριστερά αγαπά την πολυπολιτισμικότητα – και τι κρύβεται από πίσω

Αριστερά: Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το διεθνές οικονομικό σύστημα επιβάλλει ομοιόμορφες συμπεριφορές σε όσους συμμετέχουν στους κανόνες του. Δημιουργεί ταυτόσημες οικονομικές δραστηριότητες, ίδιες μορφές διασκέδασης, όμοια καταναλωτικά προϊόντα, παρόμοια πρότυπα εκπαίδευσης και έναν κοινό ορίζοντα για το μέλλον. Η πολυπολιτισμικότητα, την οποία πολλοί παρουσιάζουν ως το αντίθετο της ομοιομορφίας, είναι στην πραγματικότητα αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Οι υποστηρικτές της επιμένουν στον πολιτιστικό χαρακτήρα της, παραβλέποντας ότι εδράζεται σε μια υλική παραγωγική και συναλλακτική βάση.

Η ύπαρξη κοινωνιολογικών διαφοροποιήσεων δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη την ύπαρξη πραγματικών πολιτισμικών διαφορών. Ελάχιστοι ασχολούνται με το οικονομικό υπόβαθρο της πολυπολιτισμικότητας και στις κοινωνίες της αναπτυγμένης Δύσης όροι όπως «πολιτισμική διαφορετικότητα» ή «πολιτισμικός πλουραλισμός» τείνουν να προσδιορίζουν όχι διαφορετικές μορφές ζωής, αλλά διαφορετικά στιλ ζωής. Στον ιδεολογικό χώρο επικρατεί πλουραλισμός, ο οποίος δεν μπορεί να αντιστοιχηθεί στη μονοσήμαντη γλώσσα της οικονομίας και της τεχνολογικής βάσης. Παρ’ όλα αυτά, αυτός ο πλουραλισμός είναι λειτουργικά απαραίτητος για την οικονομία, καθώς στηρίζεται στη μαζική κατανάλωση. Η κατανάλωση, με τη σειρά της, απαιτεί ηδονιστικές στάσεις που συνεπάγονται πολλαπλές αξίες ή ακόμη και αδιαφορία σε ζητήματα ηθικής.

Παρά τούτο, οι αριστεροί υποστηρικτές της πολυπολιτισμικότητας δείχνουν να αγνοούν τη σύνδεση με τον υλισμό. Οι ομογενοποιητικές τάσεις δεν γεννήθηκαν από μια αφηρημένη αντίληψη ισότητας, όπως υποστηρίζουν οι φιλελεύθεροι και οι αριστεροί, αλλά πηγάζουν από την ίδια την κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα. Η μετατόπιση από την υλική βάση στις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις οδηγεί συχνά στη σύγχυση ανάμεσα στις πραγματικές συνθήκες ζωής και στους τρόπους θεώρησης του κόσμου.

Είναι παράδοξο ότι ο πολιτιστικός παράγοντας αναβαθμίζεται πολιτικά σε μια εποχή όπου οι τρόποι ζωής έχουν συγκλίνει όσο ποτέ άλλοτε σε παγκόσμια κλίμακα. Παρόλο που οι πολιτισμικές διαφορές εξακολουθούν να υπάρχουν, έχουν μειωθεί σημαντικά. Ωστόσο, υποκειμενικά, το βάρος της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας φαίνεται να αυξάνεται. Αυτό συμβαίνει σε μια στιγμή που η Αριστερά έχει εγκαταλείψει την υλιστική βάση των αναλύσεών της και έχει στραφεί προς την πολιτισμική εκδοχή. Θέματα όπως η ανισοκατανομή του πλούτου, οι εργασιακές σχέσεις, οι μισθοί και τα δημόσια αγαθά θεωρούνται ξεπερασμένα, ενώ στη θέση τους κυριαρχούν ζητήματα που επιβάλλουν τα μέσα ενημέρωσης: δικαιώματα μειονοτήτων, σεξουαλικές ιδιαιτερότητες, συμπεριφορές διασήμων και γενικά το life style.

Η πολιτιστική προσέγγιση μετακινήθηκε στο εποικοδόμημα, επικεντρώθηκε στην τέχνη, στη γλώσσα, στο φύλο, στην εξουσία, στη σεξουαλικότητα, στο σώμα, στο οικοσύστημα, στην πνευματικότητα, ακόμη και στην ψυχολογία ή στην εθνικότητα. Στην Ευρώπη, η σοσιαλδημοκρατία και τα κόμματα της Αριστεράς που βρέθηκαν στην εξουσία περιόρισαν την πολιτική τους σε μεταρρυθμίσεις εντός του συστήματος, χωρίς να το αμφισβητούν. Η μεταρρυθμιστική τους δράση περιορίστηκε σε ένα πλαίσιο τεσσάρων βασικών αξόνων: ανταγωνιστικότητα, αποδοτικότητα, ευελιξία και ιδιωτικοποιήσεις.

Σε αυτό το πλαίσιο έγινε και η εξιδανίκευση του καπιταλισμού, καθώς η Αριστερά επικαλέστηκε μόνο επιμέρους ηθικές αρχές όπως η ελευθερία ή, σε κάποιες περιπτώσεις, η κοινωνική δικαιοσύνη. Οι αναφορές αυτές δεν συνθέτουν ιδεολογικό λόγο διαφορετικό από τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Η διέξοδος που προέκρινε ήταν η υιοθέτηση αξιών του πολιτικού φιλελευθερισμού, όπως διαμορφώθηκαν στην εποχή της μαζικής δημοκρατίας. Στην πρώτη γραμμή αυτών των αξιών βρίσκεται η πολυπολιτισμικότητα.

Χωρίς πίστη σε μια γενικευμένη κοινωνική ανακατασκευή, η Αριστερά εγκατέλειψε την υλιστική ανάλυση και προσδέθηκε σε αποσπασματικές θεωρήσεις περί πολιτισμικής διαφορετικότητας, ταυτιζόμενη στην πράξη με τον φιλελευθερισμό. Έτσι, η πολυπολιτισμικότητα δεν αποτέλεσε αντίβαρο στην ομογενοποίηση, αλλά τη φυσική της συνέχεια.

Όσοι επικαλούνται την πολυπολιτισμικότητα αρνούνται να αντιληφθούν ότι αυτή υποβαστάζεται από την πολιτική και οικονομική ομοιομορφία. Κάτω από τον φαινομενικό ιπποτικό εθελοντισμό των υπερασπιστών της πολυπολιτισμικότητας κρύβεται η υποταγή στον κόσμο, όπως αυτός υπάρχει. Η πρόταξη της πολυπολιτισμικότητας ως σημείου αιχμής της πολιτικής τους πρακτικής, υποκρύπτει όχι μόνον την αποδοχή αλλά και την εξιδανίκευση του ισχύοντος σήμερα καπιταλιστικού συστήματος.