Η «επιστροφή του φόβου» στην Ευρώπη – Μαθητικές ασκήσεις πολέμου, υπόγειες μάχες και η νέα ψυχροπολεμική υστερία

Τη στιγμή που η Ευρώπη διακηρύσσει ότι υπερασπίζεται την ειρήνη και την ασφάλεια, ο δημόσιος λόγος, οι πολιτικές αποφάσεις και η θεσμική πρακτική των κυβερνήσεων θυμίζουν ολοένα και περισσότερο τις σκοτεινές δεκαετίες του 20ού αιώνα. Στη Γερμανία, υπουργοί προτείνουν πλέον ανοικτά να γίνονται ασκήσεις αντιμετώπισης επίθεσης μέσα στα σχολεία, ώστε μαθητές και εκπαιδευτικοί να μάθουν πώς να αντιδρούν σε περίπτωση ξένης εισβολής. Σε υπόγειο σταθμό του μετρό στο Βερολίνο διεξήχθη πρόσφατα μια πλήρης εικονική μάχη, με τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις να εξουδετερώνουν – ποιους άλλους; – «Ρώσους εισβολείς».

«Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι ίσως ζήσαμε το τελευταίο ειρηνικό καλοκαίρι», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Γερμανός υπουργός Άμυνας. Και όπως όλα δείχνουν, η πολιτική ηγεσία της χώρας προετοιμάζει την κοινωνία για μία εποχή φόβου, επιστράτευσης και διαρκούς έκτακτης ανάγκης.

Την ίδια ώρα, Γαλλία και Γερμανία έχουν επαναφέρει – προς το παρόν εθελοντικά – τη στρατιωτική θητεία, ενώ στους πολίτες της ΕΕ δίνονται οδηγίες αποθήκευσης τροφίμων για τρεις ημέρες, συμβουλή που θυμίζει εγχειρίδιο επιβίωσης πιο κοντά στην Καμπότζη της δεκαετίας του ’70 παρά σε μια ήπειρο που διατείνεται ότι πρωτοπορεί στον ανθρωπισμό. «Εμείς αγοράσαμε και φάρμακα», λέει μια Ελληνίδα κάτοικος στην Τουλούζ. Ο δε επικεφαλής της γερμανικής Πολιτικής Προστασίας υπολογίζει ότι την επόμενη δεκαετία θα χρειαστούν 30 δισεκατομμύρια ευρώ μόνο για νέα καταφύγια.

Στη χορωδία της φερετρολογίας μπήκε πρόσφατα και ο Έλληνας υπουργός Άμυνας, Νίκος Δένδιας, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να αλλάξει η κουλτούρα του Ευρωπαίου ώστε να αποδεχθεί ότι «ίσως χρειαστεί να θυσιαστεί για τα δικαιώματα που απολαμβάνει». Δηλαδή, ο πολίτης πρέπει να θεωρεί αυτονόητη την προοπτική του θανάτου – με τη σύμφωνη γνώμη του.

Οι προειδοποιήσεις, οι ασκήσεις, οι οδηγίες, οι επιστρατεύσεις και οι δημόσιες δηλώσεις δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά. Συνιστούν ένα συνεκτικό αφήγημα φόβου, που προσπαθεί να κατασκευάσει μια κοινή ευρωπαϊκή συνείδηση απειλής. Κι όμως: μετά από 3,5 χρόνια πολέμου στην Ουκρανία και εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς, ο ρωσικός στρατός έχει προωθηθεί μόλις μερικές εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα πέρα από την αρχική του προέλαση. Δεν έχει επιτεθεί σε καμία χώρα του ΝΑΤΟ, δεν έχει απειλήσει τη Γαλλία – μια χώρα με πυρηνικά –, ούτε φυσικά ετοιμάζεται να διασχίσει τη Μάγχη για να «μπουκάρει στο Λονδίνο».

Τι συμβαίνει λοιπόν; Πού οφείλεται η νέα ψυχροπολεμική τρέλα; Γιατί αυτή η υστερία εξοπλισμών, εξεγερτικών σεναρίων και γενικευμένης προετοιμασίας πολέμου;

1. Τα συμφέροντα της πολεμικής βιομηχανίας

Ο πρώτος λόγος είναι και ο πιο προβλέψιμος: χρήμα. Πολύ χρήμα. Η Ευρώπη, με επικεφαλής τη Γερμανία και τη Γαλλία, έχει μπει σε μια νέα κούρσα στρατιωτικών δαπανών που δεν έχει προηγούμενο στη μεταπολεμική ιστορία της.

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν – πρώην υπουργός Άμυνας και γνωστή για τα σκάνδαλα των εξοπλιστικών συμβάσεων – διατηρεί στενούς δεσμούς με το γερμανικό στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα. Ο Μακρόν υπέγραψε πρόσφατα συμφωνία με τον Ζελένσκι για την πώληση 100 μαχητικών Rafale, μια συμφωνία που αφήνει πίσω της εύλογα ερωτήματα περί προμηθειών, μεσιτείας και «πολιτικών συντάξεων» για το μέλλον.

Τα συμφέροντα των εταιρειών όπλων – Rheinmetall, Airbus Defence, Dassault, KNDS – δεν ήταν ποτέ πιο ισχυρά. Και ο πόλεμος στην Ουκρανία λειτουργεί ως χρυσές αγελάδες για μια βιομηχανία που μέχρι πριν μία δεκαετία είχε μπει σε κρίση.

2. Η «μεγάλη επιστροφή» της Γερμανίας

Ο δεύτερος λόγος είναι η γεωπολιτική φιλοδοξία. Η Γερμανία, στερημένη από μηχανισμούς ισχύος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βλέπει τώρα την ευκαιρία να ανακτήσει ηγεμονικό ρόλο μέσω της στρατιωτικής της αναβάθμισης.

Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά:

• Από 47 δισ. ευρώ σε αμυντικές δαπάνες το 2021,
• στα 101 δισ. το 2026,
• και στα 153 δισ. το 2029 – το 3,5% του ΑΕΠ της.

Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Μπούντεσβερ σταθμεύει μόνιμη ταξιαρχία τεθωρακισμένων στη Λιθουανία, ακριβώς δίπλα στα ρωσικά σύνορα. Ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς μιλά για «νέα εποχή» και έχει θέσει στόχο η Γερμανία να αποκτήσει «τον ισχυρότερο συμβατικό στρατό της Ευρώπης».

Σαν να μην έφτανε αυτό, η Γερμανία εξασφάλισε στη Λιθουανία «δικαίωμα εκμετάλλευσης ακινήτων χωρίς ενοίκιο», αποθήκευσης πυρομαχικών, ακόμη και δημιουργίας γερμανόφωνων σχολείων που θα δίνουν γερμανικό απολυτήριο. Ουσιαστικά, ένα μικρό γερμανικό προτεκτοράτο εντός της Βαλτικής.

3. Το «τρίο Στούτζες»: Μερτς – Μακρόν – Στάρμερ

Ο τρίτος λόγος είναι πολιτικός – και ίσως ο πιο επικίνδυνος. Ο Μερτς, ο Μακρόν και ο Στάρμερ βρίσκονται όλοι σε βαθύτατη κρίση πολιτικής νομιμοποίησης.

• Ο Μερτς έχει καταρρεύσει δημοσκοπικά.
• Ο Μακρόν βρίσκεται στο χαμηλότερο ποσοστό προεδρικής δημοφιλίας στη γαλλική ιστορία.
• Ο Στάρμερ βλέπει το κόμμα του να κατρακυλά ενώ ανεβαίνει ο ακροδεξιός Φάρατζ.

Οι τρεις τους, με περικοπές κοινωνικών προγραμμάτων και πολιτικές λιτότητας, είναι βουτηγμένοι στη δυσαρέσκεια. Η δημιουργία κλίματος «εξωτερικής απειλής» προσφέρει αυτό που πάντα προσφέρει: πολιτική σιωπή, φόβο και ελεγχόμενη κοινωνία.

Στο ίδιο κάδρο και η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, που έχει δεχθεί δύο προτάσεις μομφής μέσα σε έναν χρόνο και προσπαθεί να στηθεί ως «ηγετική φωνή του πολέμου», ακόμη και με σχέδιο δημιουργίας προσωπικής υπηρεσίας πληροφοριών – μίας «ευρωπαϊκής CIA».

Ο νέος ψυχρός πόλεμος ως στρατηγική επιβίωσης

Από τις παραβιάσεις drones μέχρι τα επεισόδια με παρεμβολές GPS, τα περιστατικά «ρωσικής απειλής» κατασκευάζονται, αναπαράγονται και γιγαντώνονται με ρυθμό που θυμίζει περισσότερο σκηνοθετημένο θέατρο παρά ψύχραιμη γεωπολιτική ανάλυση.

Η «τετράδα των προθύμων» – Μερτς, Μακρόν, Στάρμερ, Ούρσουλα – ζει με τον φόβο ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να τελειώσει. Και αυτό δεν το θέλουν. Ο πόλεμος τους δίνει ρόλο, δύναμη, νομιμοποίηση. Το τέλος του θα τους αφήσει γυμνούς απέναντι στις κοινωνίες τους.

Γι’ αυτό και επισπεύδουν κάθε μετωπική κίνηση:

• κυβερνοεπιθέσεις στη Ρωσία,
• άσκηση στρατευμάτων υπό το ΝΑΤΟ,
• δηλώσεις περί αποστολής στρατιωτών στην Ουκρανία,
• και συνεχή σενάρια τρόμου για τον «ρωσικό κίνδυνο».

Η Ευρώπη δεν οχυρώνεται απέναντι σε απειλή. Οχυρώνεται απέναντι στους πολίτες της.

Ένας πόλεμος που χρειάζεται… πριν υπάρξει

Η πραγματική απειλή για την ειρήνη δεν βρίσκεται στα ρωσικά τεθωρακισμένα – που δεν κινούνται προς Παρίσι ή Βερολίνο – αλλά στην πολιτική επιλογή του φόβου. Ο φόβος λειτουργεί ως εργαλείο ελέγχου, και η Ευρώπη του 2025 δείχνει ότι επιστρέφει σε λογικές που πίστευε πως είχε αφήσει οριστικά πίσω.

Μαθητές που εκπαιδεύονται σε ασκήσεις επίθεσης. Καταφύγια που ξαναχτίζονται. Στρατοί που αναβιώνουν. Απειλές που διογκώνονται. Πολεμικές βιομηχανίες που θησαυρίζουν.

Το ερώτημα δεν είναι «αν έρχεται πόλεμος». Το πραγματικό ερώτημα είναι:

«Πόσο πόλεμο χρειάζονται οι κυβερνήσεις για να επιβιώσουν πολιτικά;»

Και η απάντηση, όπως δείχνει η συγκυρία, είναι ανησυχητική.