Η Ευρωπαϊκή Ένωση παίζει επικίνδυνα, προσπαθώντας να στηρίξει την Ουκρανία χωρίς να γελοιοποιηθεί

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, κάποτε σύμβολο πολιτισμού, ειρηνικής συνύπαρξης και ευρωπαϊκής σοφίας, σήμερα μοιάζει να κινείται σε έναν ατέρμονο χορό αντιφάσεων και παραδοξοτήτων. Από το 2014, η Ε.Ε. είχε την «λαμπρή ιδέα» να εξοπλίσει την Ουκρανία και να της υποσχεθεί ένταξη στο ΝΑΤΟ, προσελκύοντας ουσιαστικά την Ουκρανία σε ένα γεωπολιτικό παιχνίδι υψηλού ρίσκου απέναντι στη Ρωσία. Η Μόσχα, φυσικά, δεν είδε με καλό μάτι την επέκταση του ΝΑΤΟ στα σύνορά της και, με χαρακτηριστική απλότητα, το θεώρησε απειλή για την ασφάλειά της.

Μόλις λίγες εβδομάδες μετά την εισβολή της Ρωσίας, η Ε.Ε. φρόντισε να τορπιλίσει μια συμφωνία στην Κωνσταντινούπολη, που θα μπορούσε να είχε σώσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές και να σταθεροποιήσει την περιοχή.

Η συμφωνία προέβλεπε την απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων χωρίς απώλειες εδαφών για την Ουκρανία, με αντάλλαγμα την εγκατάλειψη της επιδίωξης ένταξης στο ΝΑΤΟ. Αντί να εκμεταλλευτεί τη σπάνια ευκαιρία για διπλωματική λύση, η Ευρώπη επέλεξε να επενδύσει στη στρατηγική «νίκη μέσω νατοϊκών όπλων», αποδεικνύοντας ότι η λογική συχνά υποτάσσεται στην επιθυμία για εντυπωσιακά γεωπολιτικά σόου.

Η συνέχεια ήταν το αναμενόμενο χάος: εκατοντάδες χιλιάδες νεκροί Ρώσοι και Ουκρανοί, τεράστιες απώλειες ουκρανικών εδαφών, κατεστραμμένες υποδομές, κατάρρευση τμημάτων της γερμανικής οικονομίας λόγω των υψηλών τιμών ενέργειας, και η Δύση να εμφανίζεται γεωπολιτικά αποδυναμωμένη, διχασμένη και αμήχανη. Παράλληλα, η στρατικοποίηση των ευρωπαϊκών κοινωνιών προχωρά, οι σχέσεις ΗΠΑ-ΕΕ πλήττονται από ανοιχτές σκιές και η «Νέα Δεξιά» ενισχύεται, προωθώντας λύσεις που βασίζονται στη διπλωματία και την τερματική λήξη του πολέμου.

Και τότε εμφανίζεται η «λαμπρή ιδέα» της Κομισιόν: η αξιοποίηση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων, ύψους άνω των 200 δισεκατομμυρίων ευρώ, για να δημιουργηθεί ένα «δάνειο αποζημιώσεων». Η Ουκρανία θα το αποπληρώσει μόνο αν η Ρωσία καταβάλει πολεμικές αποζημιώσεις, δηλαδή μόνο αν συμβεί το αδύνατο – μια ειρηνευτική συμφωνία που περιλαμβάνει μια Ρωσία διατεθειμένη να πληρώσει για την καταστροφή που η ίδια προκάλεσε.

Ο Βέλγος πρωθυπουργός περιέγραψε την κατάσταση με μια ζωντανή μεταφορά: «άλμα στο γκρεμό, αλλά τουλάχιστον αν πηδήξουμε, θα πέσουμε όλοι μαζί, και ας ελπίσουμε ότι θα ανοίξει το αλεξίπτωτο». Ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ προσέθεσε με χαρακτηριστική ωμότητα: «Τώρα έχουμε μια απλή επιλογή: χρήματα σήμερα, ή αίμα αύριο».

Στη Γερμανία, ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς ετοιμάζεται να διαθέσει τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της ρωσικής κεντρικής τράπεζας για την υποστήριξη της Ουκρανίας. Το ακριβές ποσό παραμένει μυστήριο, με μόνο δημόσιο στοιχείο περίπου 3,5 δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ η ουσία είναι ότι κανείς δεν ξέρει αν αυτό θα είναι αρκετό ή απλώς άλλο ένα επικοινωνιακό παιχνίδι εντυπώσεων. Ταυτόχρονα, η Ιταλία και το Βέλγιο εκφράζουν ανοιχτά τις επιφυλάξεις τους, υποστηρίζοντας ότι η αξιοποίηση των κεφαλαίων ενέχει νομικούς και πολιτικούς κινδύνους.

Οι διπλωμάτες, με εμφανή ειρωνεία, σχολιάζουν ότι η Επιτροπή «δημιούργησε ένα τέρας και τώρα το τέρας την καταβροχθίζει». Παρ’ όλα αυτά, η Γερμανία και οι σύμμαχοί της επιμένουν ότι το δάνειο αποζημιώσεων είναι η μόνη ρεαλιστική λύση – σαν να λένε ότι η μόνη σωτηρία είναι να βασιστείς σε ένα θαύμα.

Το προσχέδιο εγγράφου του Reuters προτείνει τη δημιουργία του δανείου με εγγύηση τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια, με προϋποθέσεις που περιλαμβάνουν τον σεβασμό των συμβατικών υποχρεώσεων, ίση μεταχείριση και συμμόρφωση με διμερείς επενδυτικές συμφωνίες. Το δάνειο θα υποστηρίζει τόσο την αμυντική βιομηχανία της ΕΕ όσο και της Ουκρανίας, με σκοπό την παροχή χρηματοδότησης από το δεύτερο τρίμηνο του 2026 – δηλαδή, σε περίπου ενάμιση χρόνο από τώρα.

Αλλά το «θέατρο της ΕΕ» δεν σταματά εδώ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με επικεφαλής την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παρουσίασε δύο επιλογές: αξιοποίηση των ρωσικών κεφαλαίων ή κοινό δάνειο της ΕΕ.

Για όσους θέλουν να διατηρηθεί η εμφάνιση ενότητας, η Σλοβακία και η Ουγγαρία πιθανώς θα εξαιρεθούν από τη χρηματοδότηση. Με άλλα λόγια, η ΕΕ προσπαθεί να κρατήσει «όρθια» την Ουκρανία, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει σε όσους αντιδρούν να σώσουν τα προσχήματα τους. Η ειρωνεία είναι σχεδόν απίστευτη: η Ευρώπη υποστηρίζει τη μία χώρα ενώ «σώζει» τους δικούς της ηγέτες από τις συνέπειες.

Η αντιπαράθεση μεταξύ Βορρά και Νότου, μεταξύ των «υποστηρικτών» και των «αντιρρησιών», θυμίζει τις παλιές διαμάχες για το κοινό χρέος στην κρίση της ευρωζώνης. Η Γερμανία, οι Σκανδιναβικές και οι Ανατολικές χώρες επιμένουν στην αξιοποίηση των ρωσικών κεφαλαίων, ενώ Ιταλία, Βέλγιο και άλλες χώρες επιμένουν ότι η μόνη ασφαλής λύση είναι ένα κοινό δάνειο της ΕΕ. Η συζήτηση έχει γίνει τόσο περίπλοκη και γεμάτη ειρωνεία, που οι παρατηρητές αναρωτιούνται αν κάποιος πραγματικά καταλαβαίνει ποιος πληρώνει τι, πότε και γιατί.

Το επικοινωνιακό θέατρο συνεχίζεται με δηλώσεις όπως αυτή της Τζόρτζια Μελόνι, που ζητά «απαντήσεις για τους κινδύνους», ενώ ο Μερτς επιμένει ότι η στρατηγική με τα περιουσιακά στοιχεία είναι «η μόνη οδός για να τελειώσει ο πόλεμος όσο το δυνατόν γρηγορότερα».

Η ειρωνεία είναι προφανής: η Ευρώπη προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, ενώ η Ουκρανία καταρρέει οικονομικά και στρατιωτικά, οι λαοί της Ευρώπης διχάζονται και οι ηγέτες επιδίδονται σε παιχνίδια εντυπώσεων.

Η χρηματοδότηση της Ουκρανίας παραμένει κρίσιμη, καθώς τα ταμεία της κινδυνεύουν να στερέψουν ήδη από τον επόμενο Απρίλιο. Οι διπλωμάτες θεωρούν ότι τα ρωσικά κεφάλαια παραμένουν η «μόνη ρεαλιστική επιλογή», αλλά η εφαρμογή τους εξαρτάται από πολιτικά παιχνίδια που θυμίζουν κωμωδία παραλόγου: η Ουγγαρία και η Σλοβακία αντιτίθενται, η Γερμανία πιέζει, και η Κομισιόν προσπαθεί να βρει μια παράκαμψη που θα κρατήσει την Ουκρανία «όρθια» και ταυτόχρονα θα διατηρήσει τα προσχήματα των αντιρρησιών.

Στο φόντο αυτής της γεωπολιτικής σαπουνόπερας, η ΕΕ εμφανίζεται ως ένας οργανισμός που επενδύει περισσότερη ενέργεια στο να διατηρεί τις εντυπώσεις ενότητας παρά στην πραγματική αποτελεσματικότητα. Η στρατηγική της μοιάζει με ένα ατελείωτο «άλμα στο γκρεμό», όπου οι ηγέτες ελπίζουν ότι κάτι θα ανοίξει το αλεξίπτωτο, ενώ ταυτόχρονα οι πολίτες της Ουκρανίας βλέπουν τις ελπίδες τους να εξανεμίζονται.

Και όπως σχολιάζουν οι διπλωμάτες, «η Επιτροπή δημιούργησε ένα τέρας και τώρα το τέρας την καταβροχθίζει». Με άλλα λόγια, η Ευρωπαϊκή Ένωση, που κάποτε υπερηφανευόταν για τον πολιτισμό και την ειρηνική συνύπαρξη των λαών, σήμερα μοιάζει να έχει εγκλωβιστεί σε έναν λαβύρινθο γεωπολιτικής αμηχανίας, χρηματοδοτικών αντιφάσεων και θεατρικής αποφασιστικότητας.

Η κατάσταση συνοψίζεται απλά αλλά επώδυνα: εκατοντάδες χιλιάδες νεκροί, κατεστραμμένα εδάφη, οικονομική πίεση, διχασμένες κοινωνίες, γεωπολιτικά αδιέξοδα, στρατικοποίηση και η «Νέα Δεξιά» να κερδίζει έδαφος, προτείνοντας λύσεις βασισμένες στην κοινή λογική, δηλαδή στην ειρήνη και τη διπλωματία. Όμως η ΕΕ φαίνεται αποφασισμένη να συνεχίσει το επικοινωνιακό θέατρο, επενδύοντας στο χιούμορ της τύχης, την ελπίδα και την ειρωνεία της γεωπολιτικής.

Συμπέρασμα: η Ευρώπη του πολιτισμού έχει αντικατασταθεί από την Ευρώπη του θεάτρου, της επιφανειακής αλληλεγγύης και των «άλων στο γκρεμό». Και όπως έλεγαν οι αρχαίοι, «Μωραίνει Κύριος ὅν βούλεται ἀπολέσαι». Σήμερα, φαίνεται ότι οι ηγέτες της ΕΕ έχουν πάρει το μάθημα πολύ σοβαρά – με τον δικό τους, ειρωνικό και αδέξιο τρόπο.