Το καλοκαίρι του 2025 θα μείνει στην ιστορία ως η εποχή του «Finis Europae», ο επιθανάτιος ρόγχος μιας ηπείρου που άλλοτε διεκδικούσε ηγεμονικό ρόλο στην παγκόσμια τάξη και σήμερα σέρνεται πίσω από τις απαιτήσεις ενός αμερικανικού προστατευτισμού χωρίς προσχήματα. Ο Αμερικανός πρόεδρος Donald Trump, με την επάνοδό του στον Λευκό Οίκο, σφράγισε το τέλος της ευρωπαϊκής αυτονομίας και επιβεβαίωσε την αδυναμία της ΕΕ να λειτουργήσει ως ενιαία στρατηγική δύναμη.
Η προοπτική ενός διατλαντικού διαζυγίου είχε διαφανεί ήδη προεκλογικά: ο Trump υποσχόταν ότι θα τελείωνε τον πόλεμο στην Ουκρανία εντός 24 ωρών, θα υποβάθμιζε το ΝΑΤΟ σε οικονομικό «βαρίδι» και θα επαναδιαπραγματευόταν με τους δικούς του όρους τις εμπορικές σχέσεις με την Ευρώπη, την οποία ουδέποτε είδε ως σύμμαχο αλλά ως ανταγωνιστή. Η «νέα συμφωνία συμμόρφωσης» που εξήγγειλε επιβάλλει στην Ευρώπη τρεις λογαριασμούς: για την άμυνα, για την Ουκρανία και για το εμπόριο.
Πρώτος λογαριασμός: η Ευρώπη δεσμεύεται να αυξήσει μαζικά τις στρατιωτικές της δαπάνες, με τη Γερμανία να προπορεύεται, φτάνοντας στο 3,5% του ΑΕΠ έως το 2029 – 162 δισ. ευρώ ετησίως. Δεύτερος λογαριασμός: οι ευρωπαϊκές χώρες αναλαμβάνουν να καλύψουν μέρος των αμερικανικών εξοπλισμών που κατευθύνονται στην Ουκρανία, επιβαρύνοντας τους εθνικούς προϋπολογισμούς. Τρίτος λογαριασμός: η Ευρώπη αποδέχεται εισαγωγές 1,35 τρισ. δολ. σε αμερικανικά προϊόντα και επενδύσεις στις ΗΠΑ, ενώ οι δασμοί που επιβάλλουν οι ΗΠΑ αυξάνονται μονομερώς στο 15%.
Πριν την 2η Απριλίου 2025, οι ΗΠΑ επέβαλλαν μέσο δασμό 3,4%, έναντι 5,1% (απλό μέσος όρος) ή 3% (εμπορικά σταθμισμένος) από πλευράς ΕΕ. Με τη νέα πολιτική Trump, το ποσοστό εκτινάσσεται στο 15,2%, ενώ το ευρώ ενισχύεται έναντι του δολαρίου (υποτίμηση 13% από την αρχή του έτους), πλήττοντας περαιτέρω την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών εξαγωγών.
Το εμπορικό έλλειμμα ΗΠΑ–ΕΕ για το 2024 ήταν 236 δισ. δολ., με εισαγωγές 606 δισ. Η μεσοσταθμική αύξηση των δασμών από 3% σε 15% αυξάνει τα ετήσια έσοδα των ΗΠΑ από δασμούς από 18 σε 90 δισ. δολ., ήτοι 443%. Αν προστεθούν οι εισαγωγές ενέργειας και όπλων (1,35 τρισ.), και οι επενδύσεις (600 δισ.) και υπολογιστούν οι επιπτώσεις στην τετραετία Trump, ο συνολικός λογαριασμός για την ΕΕ ξεπερνά τα 1,7 τρισ. δολάρια. Προστίθενται και οι στρατιωτικές δαπάνες, και το κόστος αγγίζει τα 2 τρισ.
Η «εμπορική συμφωνία» προβλέπει:
Αγορά αγαθών αξίας 750 δισ. από ΗΠΑ και επενδύσεις 600 δισ. στο έδαφός τους.
Άνοιγμα ευρωπαϊκών αγορών σε αμερικανικά προϊόντα.
Ανταποδοτικούς δασμούς 15% σε όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά προϊόντα.
Η Ursula von der Leyen αναγνώρισε ότι οι αυξημένοι δασμοί «θα πλήξουν ορισμένες ευρωπαϊκές βιομηχανίες», αλλά υποστήριξε τη συμφωνία για να αποφευχθούν ακόμα βαρύτερες κυρώσεις. Στον τομέα των αυτοκινήτων, οι ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες γλίτωσαν τον δασμό 25%, ενώ αεροπλάνα, ανταλλακτικά, φάρμακα και ημιαγωγοί θα υπόκεινται στους 15%, αποτρέποντας τομεακούς δασμούς έως 200%, όπως είχε προαναγγείλει ο Trump.
Στην ενέργεια, η ΕΕ δεσμεύτηκε σε εισαγωγές αμερικανικού LNG, diesel και άλλων πηγών αξίας 750 δισ. δολ. – υπερπολλαπλάσιες των 65 δισ. του 2024. Παρά τις αντίθετες εθνικές στρατηγικές για ενεργειακή αυτονομία και διαφοροποίηση, η υπογραφή επήλθε.
Η στρατιωτική συμφωνία οδηγεί σε εξοπλιστικές παραγγελίες μαμούθ προς ΗΠΑ. Η Γερμανία σχεδιάζει 162 δισ. ετησίως για άμυνα, με 9 δισ. για Ουκρανία – φτάνοντας το 3,5% του ΑΕΠ. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη στρατιωτική κινητοποίηση της χώρας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με ρήξη στην παραδοσιακή μεταπολεμική κουλτούρα του ειρηνισμού.
Η πρόταση της Κομισιόν για το ΠΔΠ 2028–2034 (1,816 τρισ. ευρώ) συνοδεύεται από «πράσινο» φόρο, εταιρικό φόρο και άλλα μέτρα για αύξηση εσόδων, προκαλώντας αντιδράσεις από τις χώρες-καθαρούς εισφορείς. Οι προτάσεις Draghi για κοινό επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 800–900 δισ. ευρώ παραμένουν στο περιθώριο.
Η Ευρώπη δεν διαθέτει ενιαίο στρατηγικό όραμα. Η Γαλλία και η Βρετανία συνάπτουν διμερείς αμυντικές συμφωνίες (Lancaster House Agreement), η Γερμανία υιοθετεί το δόγμα «Made for Germany», και η υπόλοιπη ΕΕ παρακολουθεί αμήχανα. Η εσωτερική ενοποίηση διαβρώνεται και η πολιτική ένωση αποδομείται. Ο ευρωπαϊκός εθνικισμός επιστρέφει.
Η Ευρώπη δεν μπορεί πια να αποκρύψει το προφανές: η δεύτερη θητεία του Donald Trump επισημοποίησε την υποταγή της. Μπροστά σε έναν πρόεδρο που μεθοδικά αποδομεί τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων, η Γηραιά Ήπειρος εμφανίζεται ανίκανη να προασπίσει ακόμα και τα στοιχειώδη συμφέροντά της. Το κορυφαίο πολυμερές εμπορικό μπλοκ στον πλανήτη απέτυχε να υπερασπιστεί… το ίδιο το ελεύθερο εμπόριο. Ένα ιστορικό οξύμωρο που επιτρέπει στην Κίνα να εμφανίζεται – για πρώτη φορά – ως ο νέος σημαιοφόρος της ελεύθερης οικονομίας.
Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ursula von der Leyen, επιδόθηκε σε έναν λεκτικό αυτοεξευτελισμό, παρομοιάζοντας την Ευρώπη με «τον δράκο των παραμυθιών», αποδεχόμενη πλήρως το αφήγημα μηδενικού αθροίσματος που προωθεί ο Αμερικανός πρόεδρος: όποιος δεν κερδίζει, χάνει – και η Ευρώπη χάνει.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεμελιώθηκε στη βάση της αμερικανικής στρατιωτικής κάλυψης και της προνομιακής πρόσβασης στην αμερικανική αγορά, χτίζοντας μεταπολεμικά ένα κοινωνικό κράτος ευημερίας που σήμερα καταρρέει υπό το βάρος της γεωπολιτικής της αδυναμίας. Οι ευρωπαϊκές χώρες, όσο κι αν ωραιοποιούν το αφήγημα της «στρατηγικής αυτονομίας», αδυνατούν να συγκροτήσουν κοινό βηματισμό, κοινή οικονομική ισχύ ή ελάχιστη στρατιωτική αξιοπιστία. Δεν έχουν την ισχύ να διεξαγάγουν εμπορικό πόλεμο, ούτε την ενότητα να τον αντέξουν.
Η ΕΕ δεν μπορεί να παίξει το παιχνίδι Trump. Αυτό απαιτεί αποφασιστικότητα, πολιτικό ρεαλισμό, γεωπολιτική αντίληψη και εθνική στρατηγική – όλα όσα απουσιάζουν σε μια τεχνοκρατική ήπειρο που έχει εκπαιδευτεί να ρυθμίζει, όχι να ηγείται.
Η Ουάσιγκτον γνώριζε την ευρωπαϊκή αδυναμία. Τώρα τη γνωρίζει και ο κόσμος ολόκληρος. Ο εμπορικός αναθεωρητισμός Trump, με τις δασμολογικές καταιγίδες και τον προστατευτισμό εθνικής ανάταξης, πέτυχε να αποδομήσει την ήδη φθίνουσα ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα και να μεταφέρει κεφάλαια, επενδύσεις και τεχνογνωσία στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Την ίδια ώρα, η ευρωπαϊκή απάντηση στην βιομηχανική παρακμή είναι η επιστροφή στην κρατική στήριξη, παρακάμπτοντας την κοινή αγορά και ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα έκρηξη οικονομικού εθνικισμού – αυτή τη φορά όχι ως λαϊκιστικό φαινόμενο, αλλά ως ανάγκη επιβίωσης.
Ακόμη και η πιο απλή διέξοδος – η κινητοποίηση κοινών επενδυτικών πόρων μέσω του προτεινόμενου σχεδίου Ντράγκι (επενδύσεις ύψους 5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ ήτοι 800-900 δισ. ευρώ) – προσκρούει στο αδιαπέραστο ταμπού των δημοσιονομικών περιορισμών. Οι τελευταίες διαπραγματεύσεις για τον νέο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό κατέδειξαν ότι οι παλιές ιδεολογικές γραμμές του Βορρά και του Νότου είναι ακόμη εδώ. Και κυριαρχούν.
Η κρίση εξελίσσεται σε υπαρξιακή. Ο Jean Monnet, θεμελιωτής της ΕΕ, πίστευε ότι «η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα από κρίσεις». Το ερώτημα είναι ποιος κρατά το σφυρί και ποιος το αμόνι. Στον αντίποδα, ο Paul-Henri Spaak έλεγε πως στην Ευρώπη υπάρχουν δύο είδη κρατών: «Μικρά κράτη και κράτη που δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει ότι είναι μικρά».
Το δίλημμα της Ευρώπης δεν είναι μόνο γεωπολιτικό ή οικονομικό. Είναι ταυτοτικό. Ή θα επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της ως γεωπολιτικός δρων, με κυριαρχία, παραγωγική αυτάρκεια και εθνική βούληση – ή θα παραμείνει παθητικός αποδέκτης των αποφάσεων τρίτων. Είτε Αμερικανοί είτε Κινέζοι, κάποιος άλλος θα γράψει την επόμενη σελίδα της ιστορίας.
Για όσους ακόμη προσδοκούν μια ευρωπαϊκή ανάκαμψη, το ερώτημα είναι το εξής: πόσο ακόμη μπορεί να επιβιώσει ένα οικοδόμημα που δεν υπερασπίζεται τον εαυτό του; Όχι για να μεγαλώσει, αλλά για να μην καταρρεύσει.
Η Ευρώπη που γνώρισαν οι γενιές της μεταπολεμικής εποχής είναι ήδη παρελθόν. Μένει μόνο η παραδοχή. Και η ευθύνη για το μέλλον.
