Η Μεταδημοκρατία σε πράξη: Υποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας από μηχανισμούς ελέγχου

Η εποχή που διανύουμε δεν είναι απλώς μεταδημοκρατική σε επίπεδο ιδεών. Είναι επιτελεστικά, θεσμικά και τεχνολογικά. Η λειτουργία της δημοκρατίας υπονομεύεται σιωπηλά, μεθοδικά, και συστηματικά, μέσα από υπόγειους μηχανισμούς ελέγχου, ψηφιακά εργαλεία παρακολούθησης και διακρατικά συμφέροντα που αναδιαμορφώνουν την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας. Οι εκλογές διεξάγονται, η ψήφος τυπικά διατηρείται, όμως η βούληση των πολιτών χειραγωγείται, αναστέλλεται ή υποκαθίσταται από άλλες, αθέατες βουλήσεις.

Η υπόθεση της Ρουμανίας είναι αποκαλυπτική. Τον Μάιο του 2025, οι κρίσιμες εκλογές ανέδειξαν νικητή τον φιλοευρωπαϊστή Νταν, ενώ όλα τα προγνωστικά έδειχναν προβάδισμα του εθνικιστή Σιμιόν και του κόμματος AUR. Οι καταγγελίες που ακολούθησαν, περί απόκρυψης αποτελεσμάτων, ελλειπόντων ψηφοδελτίων και τεχνικής νοθείας, δεν έτυχαν καμίας δικαστικής αναγνώρισης. Το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή με συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς εμβάθυνση στα ζητήματα που εγέρθηκαν. Αμέσως μετά, ξεκίνησε εκστρατεία απονομιμοποίησης του Σιμιόν από διεθνή και ρουμανικά ΜΜΕ, με κατηγορίες περί ρωσικής επιρροής. Η γνωστή στρατηγική του εξωτερικού εχθρού ενεργοποιήθηκε, με στόχο να εκτραπεί η πολιτική διαμαρτυρία προς τη γεωπολιτική καχυποψία.

Ακόμη πιο ανησυχητική ήταν η ακύρωση της πρωτιάς του Καλίν Γκεοργκέσκου στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, καθώς και η απαγόρευση συμμετοχής του στον επαναληπτικό γύρο. Επισήμως, η απόφαση στηρίχθηκε σε αποχαρακτηρισμένες εκθέσεις μυστικών υπηρεσιών περί ρωσικής εμπλοκής μέσω κοινωνικών δικτύων. Ανεπιστρεπτί, η δημοκρατία παραδόθηκε στα χέρια των υπηρεσιών και της πολιτικής «προληπτικής αποτροπής».

Η ελληνική εμπειρία είναι εξίσου αποκαλυπτική. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του βρετανικού Guardian, που παρουσιάστηκε με περιορισμένη αναπαραγωγή στην ελληνική δημόσια σφαίρα, η εταιρεία Team Jorge –μια ισραηλινή επιχείρηση με εμπλοκή σε εκλογικές διαδικασίες δεκάδων χωρών– παρενέβη και στην εκλογική διαδικασία της Ελλάδας το 2023. Η δράση της περιλάμβανε ψευδείς ταυτότητες, παραβίαση προσωπικών δεδομένων, ψηφιακές επιθέσεις και χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Το μέγεθος της επιχείρησης καθιστά σαφές ότι δεν επρόκειτο για μεμονωμένο περιστατικό αλλά για μηχανισμό με γεωπολιτικές και στρατηγικές στοχεύσεις.

Παρότι η εμπλοκή αυτή αποκαλύφθηκε διεθνώς, η ελληνική κυβέρνηση, τα κόμματα και οι θεσμοί τήρησαν σιγή. Ούτε έρευνα ξεκίνησε, ούτε κοινοβουλευτικός έλεγχος ασκήθηκε. Η σιωπή αυτή είναι πιο εκκωφαντική από κάθε καταγγελία. Δείχνει είτε συνειδητή συνενοχή είτε αδυναμία θεσμικής αντίδρασης. Δείχνει, με άλλα λόγια, την αποδοχή μιας νέας πραγματικότητας, όπου η δημοκρατική διαδικασία δεν επιτελείται με όρους αυτοδιάθεσης αλλά με όρους διαχείρισης, πανοπτικής επιτήρησης και εξωτερικής παρεμβολής.

Η Ολλανδία, σε αντίθεση με την ελληνική ατολμία, δημοσίευσε επίσημη έκθεση όπου αναφέρεται ρητά ότι το Ισραήλ συνιστά πιθανή ξένη απειλή για τις εκλογικές διαδικασίες της χώρας. Η αναφορά αυτή δεν αφορά γενικά την ασφάλεια ή τη διπλωματία, αλλά συγκεκριμένα την πολιτική χειραγώγηση. Το γεγονός αυτό φανερώνει ότι ορισμένες χώρες αρχίζουν να αποδέχονται το βάθος και την πολυπλοκότητα του φαινομένου: οι εκλογές δεν είναι απλώς εκφράσεις της λαϊκής βούλησης, αλλά πεδία διεθνούς ανταγωνισμού, κυβερνοπολέμου και ψυχολογικών επιχειρήσεων.

Στην περίπτωση της Γαλλίας, η προσπάθεια του προέδρου Μακρόν να απονομιμοποιήσει την υποψηφιότητα της Μαρίν Λεπέν μέσω δικαστικής διαδικασίας για κατάχρηση ευρωπαϊκών κονδυλίων εγείρει ερωτήματα. Η συγκεκριμένη κατηγορία αποτελεί κοινή πρακτική σε πολλούς κομματικούς σχηματισμούς, αλλά μόνο στην περίπτωση της Λεπέν μετατρέπεται σε θεσμικό αποκλεισμό. Πρόκειται για επιλεκτική νομιμότητα, που σκοπό έχει να απομακρύνει μη επιθυμητούς πολιτικούς από το προσκήνιο, όχι να εξυγιάνει το σύστημα.

Η απέλαση του εκπροσώπου Τύπου της ΝΙΚΗΣ από τη Μολδαβία συνιστά την πιο πρόσφατη εκδοχή αυτής της κανονικότητας. Ο Δήμος Θανάσουλας είχε προσκληθεί σε διεθνές συνέδριο με θέμα την ανασυγκρότηση της Ευρώπης, αλλά του απαγορεύτηκε η είσοδος χωρίς συγκεκριμένη αιτιολόγηση, με επίκληση της “δημόσιας τάξης”. Το ίδιο συνέβη και με άλλους ευρωβουλευτές και πολιτικούς. Το περιστατικό αυτό δεν προκάλεσε αντίδραση από την ελληνική κυβέρνηση ή τα μεγάλα ΜΜΕ. Η πολιτική τοποθέτηση ενός κόμματος φαίνεται να καθορίζει πλέον την αξίωσή του σε διπλωματική προστασία, στοιχείο που αποδομεί τον ίδιο τον πυρήνα της δημοκρατικής ισότητας.

Η απραξία της ελληνικής κυβέρνησης αναδεικνύει την ανισότητα στη διπλωματική προστασία πολιτικών προσώπων ανάλογα με την ιδεολογική τους ταυτότητα. Συνεπής ακόλουθος στον ολισθηρό και βαθιά φασιστικό δρόμο που επέλεξε η Ευρωπαϊκή Ένωση, η κυβέρνησή μας κωφεύει είτε γιατί συναινεί είτε γιατί είναι αδύναμη. Σε κάθε περίπτωση ισχύει πως η υπακοή σε υπερεθνικές δυνάμεις οδηγεί σε απώλεια της εθνικής κυριαρχίας.

Την ίδια απώλεια που υφίσταται, όπως φαίνεται, και η Μολδαβία: επέλεξε την απέλαση ενός Έλληνα πολιτικού χωρίς εξήγηση, όχι απαραίτητα γιατί το αποφάσισε ανεξάρτητα, αλλά επειδή ευθυγραμμίζεται με τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Και μπορεί και το πράττει, διότι δεν θα έχει συνέπειες ή έλεγχο, παρότι παραβιάζει δημοκρατικές αξίες, γιατί ο έλεγχος προϋποθέτει σεβασμό στην ελευθερία και στη δημοκρατία.

Η μεταδημοκρατία δεν είναι απλώς θεωρητική σύλληψη, είναι πολιτικό καθεστώς. Στην καρδιά της βρίσκεται η απονομιμοποίηση της ψήφου ως αυθεντικής έκφρασης της λαϊκής βούλησης. Το εκλογικό αποτέλεσμα παύει να είναι το έσχατο κριτήριο νομιμοποίησης της εξουσίας και μετατρέπεται σε αποτέλεσμα χειρισμών, στρατηγικής επικοινωνίας, επιτελεστικών τεχνολογιών και εξωτερικής διαχείρισης. Όταν η λαϊκή βούληση προσαρμόζεται στις ανάγκες γεωπολιτικών παικτών, η δημοκρατία αποδυναμώνεται ως σύστημα ελευθερίας και μετατρέπεται σε εργαλείο ελέγχου. Η σιωπή γύρω από αυτά τα ζητήματα δεν είναι ουδέτερη. Είναι αποδοχή. Είναι απόφαση. Και είναι ευθύνη.

Το σύστημα φαίνεται ότι δεν φοβάται τη νοθεία, την έχει ανάγκη. Δεν αγανακτεί από την ξένη παρέμβαση, την καλεί. Δεν δημοσιοποιεί παράλογες πράξεις απονομιμοποίησης, τις αποκρύπτει. Δεν σέβεται τη λαϊκή βούληση, τη μετασχηματίζει σε δική του βούληση. Δεν έχουμε εισέλθει απλώς σε μία νέα εποχή, έχουμε αποδεχθεί ένα πολιτικό καθεστώς που μας επιβλήθηκε, χωρίς ακόμη να το έχουμε κατανοήσει. Πυρήνας της δημοκρατίας είναι η εμπιστοσύνη στη βούληση του λαού. Σήμερα, αυτή η βούληση ελέγχεται, χειραγωγείται, κατασκευάζεται με την επίφαση μιας δημοκρατικής διαδικασίας.

Και, πλέον, το ερώτημα δεν είναι εάν εμπιστευόμαστε τη βούληση των πολιτών, αλλά εάν αυτή θα εκφραστεί μέσα από τις εκλογικές διαδικασίες. Εάν θέλουμε να επανακτήσουμε την έννοια της ψήφου ως πράξη ελευθερίας ή εάν θα συνεχίσουμε να επιτελούμε τον ρόλο του ψηφοφόρου σε ένα παιχνίδι που παίζεται αλλού και χωρίς την πραγματική μας συμμετοχή.

Αν θέλουμε να επανανοηματοδοτήσουμε την έννοια της ψήφου ως πολιτικής ελευθερίας, οφείλουμε πρώτα να αναγνωρίσουμε ότι βρισκόμαστε ήδη εντός ενός μεταδημοκρατικού καθεστώτος, όπου η συμμετοχή εκπίπτει σε επιτελεστικό ρόλο και η αντιπροσώπευση υποκαθίσταται από αναθέσεις εξουσίας σε αόρατα, μη λογοδοτούντα κέντρα ισχύος. Το στοίχημα δεν είναι απλώς θεσμικό. Είναι υπαρξιακό, πολιτισμικό και ιστορικό.

Αφορά το αν η ψήφος μας είναι ακόμη δική μας ή ήδη προγραμματισμένη από άλλους.