Η Μονή του Σινά, το «κεραυνός εν αιθρία» του Σίσι και τα σύννεφα στην ελληνική εξωτερική πολιτική
Σε μια κίνηση που αιφνιδίασε Αθήνα και Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, η Αίγυπτος προχώρησε σε δικαστική δήμευση της περιουσίας της ιστορικής Μονής της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, θέτοντας το μοναδικό αυτό θρησκευτικό και πολιτιστικό μνημείο υπό πλήρη κυριότητα του αιγυπτιακού κράτους. Η απόφαση –που σύμφωνα με διπλωματικές πηγές εξεδόθη ενώ βρίσκονταν ακόμη σε εξέλιξη οι πολιτικές διαβουλεύσεις ανάμεσα στις δύο χώρες– σηματοδοτεί μια στροφή σε μια σκληρότερη και αμφιλεγόμενη διαχείριση των σχέσεων Αιγύπτου με ιστορικά χριστιανικά ιδρύματα.
Η αιγυπτιακή προεδρία έσπευσε να καθησυχάσει, διαβεβαιώνοντας ότι δεν θίγεται ο θρησκευτικός και λατρευτικός χαρακτήρας της Μονής. Ωστόσο, η ιδιοκτησιακή μεταβολή είναι σαφής: οι μοναχοί μετατρέπονται de facto σε «φιλοξενούμενους» εντός του ίδιου τους του μοναστηριού, για πρώτη φορά μετά από 15 αιώνες αδιάλειπτης παρουσίας.
Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, ο πρόεδρος της Αιγύπτου Φατάχ Αλ Σίσι, σε κοινές δηλώσεις με τον Κυριάκο Μητσοτάκη στην Αθήνα, είχε διαβεβαιώσει ότι «η σχέση του αιγυπτιακού κράτους με τη Μονή δεν θα αλλάξει». Όπως αποδεικνύεται σήμερα, η λέξη “σχέση” χρησιμοποιήθηκε με διπλωματική ευελιξία, χωρίς σαφή αναφορά στο καθεστώς κυριότητας, αφήνοντας χώρο ερμηνείας που αξιοποιήθηκε από το Κάιρο για τη νομική επιβολή της κρατικής κυριότητας.
Η συμμετοχή του αιγυπτιακού Υπουργείου Πολιτισμού και του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων στη διαδικασία της δίκης, χωρίς ενημέρωση της ελληνικής πλευράς, και η επίσπευση της απόφασης, ενόσω εκκρεμούσαν διαβουλεύσεις, εγείρουν σοβαρά ερωτήματα περί πολιτικής μεθόδευσης.
Οικονομικά συμφέροντα
Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες ακόμη πληροφορίες, ισχυρά οικονομικά συμφέροντα στην Αίγυπτο φέρονται να επιδιώκουν τη μετατροπή της Μονής σε τουριστικό προορισμό υψηλής απόδοσης, ενταγμένο στην εθνική πολιτική αξιοποίησης των «φιλέτων» πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Αίγυπτος του Σίσι, με μια οικονομία σε βαθιά κρίση και εξάρτηση από δάνεια όπως το πρόσφατο του ΔΝΤ ύψους 25 δισ. δολαρίων, αναζητά απεγνωσμένα πηγές εσόδων, ακόμα και μέσα από αμφισβητούμενες πολιτισμικές στρατηγικές.
Η εξέλιξη δεν αποκλείεται επίσης να υποκρύπτει βαθύτερες γεωπολιτικές συνιστώσες, από την ιστορική αντιπαράθεση μεταξύ ελληνορθόδοξων και αραβορθόδοξων, έως την αναζήτηση νέων συμμαχιών της Αιγύπτου σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο περιφερειακό χάρτη.
Η Ελλάδα είχε πράγματι αντιληφθεί νωρίς τον κίνδυνο και είχε αναλάβει πρωτοβουλίες σε συνεργασία με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και τον ηγούμενο της Μονής, Δαμιανό. Το Μετόχι της Μονής στην Αθήνα απέκτησε καθεστώς νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, ώστε να διευκολυνθεί αντίστοιχη ρύθμιση στην Αίγυπτο. Παρά ταύτα, η έλλειψη μιας σαφούς, γραπτής και δεσμευτικής συμφωνίας με το Κάιρο –που θα κατοχύρωνε την ιδιοκτησία της Μονής– αφήνει την Αθήνα με ελάχιστα νομικά και πολιτικά ερείσματα για ουσιαστική αντίδραση.
Το ερώτημα είναι εύλογο: πώς επιτράπηκε να εξελιχθεί και να οριστικοποιηθεί μια τέτοια κρίσιμη υπόθεση, την ώρα που υπογράφονταν διμερείς εμπορικές συμφωνίες με τυμπανοκρουσίες; Η χρονική σύμπτωση με την επίσκεψη Σίσι στην Ελλάδα προκαλεί δεύτερες σκέψεις.
Δυσαρμονία και υποχωρήσεις
Η υπόθεση της Μονής δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό. Στον ευρύτερο καμβά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής τα σύννεφα πληθαίνουν:
Ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ: Ο σχεδιασμός παραμένει στον αέρα, με σοβαρές ενδείξεις παγώματος λόγω έλλειψης υποστήριξης από ΗΠΑ και ΕΕ. Η απροθυμία της Κύπρου και η χλιαρή στάση του Ισραήλ, σε συνδυασμό με την εμπλοκή στο θέμα της Κάσου, φανερώνουν αδυναμία συνοχής.
Κανονισμός SAFE της ΕΕ: Παρά τις επισημάνσεις της Ελλάδας, εγκρίθηκε κανονισμός που επιτρέπει συνεργασία ευρωπαϊκών αμυντικών εταιρειών με τρίτες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. Ο Νίκος Δένδιας κατήγγειλε ειρωνικά ότι πρόκειται για «Κανονισμό της Κερκόπορτας».
Σχέσεις με Ισραήλ – Σιωπή για τη Γάζα: Η Αθήνα κρατά σιωπή απέναντι στις επιχειρήσεις του Ισραήλ, παρά τη διεθνή κατακραυγή και την εσωτερική πίεση. Αν και η στρατηγική συμμαχία είναι σημαντική, η άνευ όρων στήριξη ίσως αποδειχθεί πολιτικά επιζήμια.
Η Ελλάδα φαίνεται να χάνει την πρωτοβουλία των κινήσεων σε μια σειρά από καίριους τομείς της εξωτερικής πολιτικής. Το ζήτημα της Μονής του Σινά αποτελεί ένα καμπανάκι –όχι μόνο για τις σχέσεις με την Αίγυπτο, αλλά και για την ανάγκη συντονισμένης, πολυμερούς, θεσμικά θωρακισμένης εξωτερικής πολιτικής.
Πέρα από τον διπλωματικό συμβολισμό, η υπόθεση αφορά την πολιτιστική μας κληρονομιά, τη διεθνή μας αξιοπιστία και την ικανότητα προβολής εθνικών συμφερόντων σε ένα πολυπολικό και αβέβαιο διεθνές περιβάλλον.
