Η ψευδαίσθηση της ελευθερίας: Το πείραμα που έγινε κανονικότητα

Η εποχή της αμφιβολίας έχει παρέλθει. Δεν χρειάζεται πλέον να λέμε πως “κάτι δεν πάει καλά”. Το διαπιστώνουμε καθημερινά, σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Ζούμε μέσα σε ένα παγκόσμιο πείραμα κοινωνικού ελέγχου, χειραγώγησης και σταδιακής υποδούλωσης. Το πιο ανησυχητικό δεν είναι το ίδιο το φαινόμενο, αλλά η γενικευμένη αδιαφορία. Οι περισσότεροι επιλέγουν να κάνουν πως δεν το βλέπουν, εγκλωβισμένοι στον φόβο ότι μπορεί να χάσουν αυτά που θεωρούν δεδομένα: τον μισθό, το σπίτι, μια επίπλαστη αίσθηση «κανονικότητας» που τους προσφέρει παρηγοριά αλλά και παγίδα.

Αυτός ο συμβιβασμός έχει τίμημα. Και το τίμημα δεν είναι απλώς η οικονομική ασφάλεια ή η κοινωνική θέση. Είναι η ίδια η ελευθερία. Είναι η ψυχή του ανθρώπου που διαβρώνεται. Είναι η ίδια η ζωή, που μετατρέπεται σε ένα διαρκές «φαίνεσθαι», χωρίς ουσία, χωρίς επιλογή, χωρίς ελπίδα. Η άνεση, που προσφέρεται απλόχερα ως προνόμιο, λειτουργεί ως το δόλωμα.

Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, τα μέσα ενημέρωσης, οι μηχανές αναζήτησης δεν ενημερώνουν. Προγραμματίζουν. Δεν μεταδίδουν αλήθεια, αλλά αναπαράγουν την “εγκεκριμένη άποψη”. Κατασκευάζουν αντιλήψεις, ελέγχουν την πραγματικότητα, επαναδιατυπώνουν το νόημα των λέξεων, διαμορφώνουν τη σκέψη.

Οικονομικά, ενεργειακά και επικοινωνιακά συστήματα συγκεντρώνονται στα χέρια ελάχιστων πολυεθνικών. Οι κυβερνήσεις έχουν μετατραπεί σε διαχειριστές αυτών των συμφερόντων. Οι νόμοι προσαρμόζονται στις ανάγκες των αγορών και οι πολίτες χρηματοδοτούν, άθελά τους, την ίδια τους την υποδούλωση.

Μέσα σε αυτό το σύστημα, η τεχνολογία – αντί να απελευθερώνει – εξελίχθηκε σε απόλυτο όπλο επιτήρησης. Πανταχού παρούσα παρακολούθηση, συλλογή και εμπορία προσωπικών δεδομένων, ψηφιακή ταυτότητα και έλεγχος πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες, λογοκρισία και αποσιώπηση κάθε φωνής που παρεκκλίνει από την επιτρεπτή αφήγηση.

Το μέλλον δεν είναι σενάριο. Είναι ήδη παρόν. Ελευθερία λόγου υπάρχει μόνο για όσους επαναλαμβάνουν όσα εγκρίνει το σύστημα. Όποιος διαφωνεί, απομονώνεται ψηφιακά και κοινωνικά. Οι εκλογές συνεχίζουν να διεξάγονται, αλλά χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Οι αποφάσεις λαμβάνονται αλλού, χωρίς διαφάνεια, χωρίς ευθύνη.

Το σύστημα διατηρεί τη μορφή της δημοκρατίας, αλλά λειτουργεί με λογική συγκεντρωτισμού και αυταρχισμού. Η τιμωρία της ανυπακοής είναι αθόρυβη: με ένα πάτημα κουμπιού, ο πολίτης διαγράφεται από τον κοινωνικό ιστό. Δεν συλλαμβάνεται, δεν εξορίζεται. Απλώς εξαφανίζεται ψηφιακά, αποκλείεται από την αγορά, από την εργασία, από τη ζωή.

Η απώλεια αυτής της ελευθερίας δεν είναι θεωρητική. Είναι βαθιά υπαρξιακή. Ο καθημερινός άνθρωπος, εκείνος που εργάζεται, που μεγαλώνει παιδιά, που αγωνίζεται να σταθεί όρθιος μέσα σε μια κοινωνία που διαρκώς αλλάζει, βλέπει τα όριά του να στενεύουν. Δεν έχει χρόνο, δεν έχει ενημέρωση, δεν έχει φωνή. Η σιωπή, όμως, δεν είναι ουδετερότητα. Είναι συνενοχή. Και η εποχή του “δεν είναι δική μου δουλειά” έχει παρέλθει. Είναι δουλειά όλων μας. Είναι ζήτημα ζωής.

Η κοινωνία βρίσκεται μπροστά σε μια κρίσιμη διασταύρωση. Η πρώτη επιλογή είναι η συνέχιση της τύφλωσης. Η εθελοτυφλία ως άμυνα. Η ψευδαίσθηση πως, αν δεν προκαλέσουμε το θηρίο, θα μας αφήσει ήσυχους. Η δεύτερη επιλογή είναι η συνειδητή ματιά προς την αλήθεια. Να αντικρίσουμε το τέρας στα μάτια και να σταθούμε απέναντί του. Όχι με μίσος. Με επίγνωση. Όχι με θυμό. Με θάρρος. Όπως είχε πει κάποτε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ: «Όποιος επιλέγει την ντροπή για να αποφύγει τον πόλεμο, στο τέλος θα έχει και την ντροπή και τον πόλεμο». Η φωνή μας, η ψυχή μας, η αλήθεια, δεν είναι για να θαφτούν. Είναι για να ακουστούν. Και να ενωθούν.

Αν υπάρχει ένα μήνυμα που πρέπει να κρατήσουμε, είναι πως η ατομική αντίσταση είναι δύσκολη, σχεδόν αδύνατη. Οι δυνάμεις που κινούν τα νήματα δεν είναι μόνο πολιτικές ή οικονομικές. Είναι σκοτεινές, υπόγειες, εξουσιαστικές. Έχουν δίκτυα, έχουν κεφάλαιο, έχουν πρόσβαση. Ο αγώνας είναι υπαρξιακός. Και το πρώτο βήμα είναι το αυτονόητο: να μιλήσουμε. Να ρωτήσουμε. Να αμφισβητήσουμε. Να μην είμαστε ο κρίκος που λείπει από την αλυσίδα της υποταγής, αλλά εκείνος που ενώνει την αλυσίδα της αντίστασης.