Το τελεσίγραφο που υπέβαλε ο Ντόναλντ Τραμπ στους Ευρωπαίους, μέσω του οποίου τους προειδοποίησε να αποδεχθούν τη στρατηγική των ΗΠΑ για την ειρήνη ή να αποχαιρετήσουν την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στην Ευρώπη, αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές και καθοριστικές στιγμές στην πρόσφατη διεθνή πολιτική σκηνή. Η διατύπωση του Τραμπ ήταν σαφής και άμεση: έπρεπε να υπάρξει συμφωνία ή οι ΗΠΑ θα αποσυρθούν από την περιοχή, αφήνοντας τους Ευρωπαίους να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες μόνοι τους. Δεν υπήρχε ενδιάμεση λύση ή επιλογή για τα κράτη της Ε.Ε. να συνεχίσουν να απολαμβάνουν τις αμερικανικές εγγυήσεις και στρατιωτική στήριξη χωρίς να αποδεχτούν τις νέες συνθήκες που είχαν τεθεί από τον Αμερικανό πρόεδρο.
Επιπλέον, αν ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αποφασίσει τελικά τη διακοπή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία, τότε η ΕΕ αυτοβούλως θα την αντικαταστήσει, τουλάχιστον εν μέρει, οπότε και η ελληνική συνεισφορά των € 280.000.000 θα αυξηθεί υπέρμετρα.
Πέραν αυτών, η Ελλάδα έχει αναλάβει, βάσει των αποφάσεων της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ τον περασμένο Ιούλιο, τη δέσμευση συνεισφοράς στη χρηματοδότηση, την περίοδο 2025-2030, του εκσυγχρονισμού των ενόπλων δυνάμεων της Ουκρανίας και της διαλειτουργικότητας των συστημάτων τους με τα συμμαχικά. Η συνεισφορά της Ελλάδας θα είναι σχεδόν € 180.000.000 ετησίως. Επομένως, το άθροισμα της – μέσω ΕΕ και ΝΑΤΟ – ελληνικής χρηματοδότησης προς το Κίεβο θα είναι, τουλάχιστον, € 460.000.000 κάθε χρόνο!
Το μήνυμα αυτό, μολονότι διατυπώθηκε με έναν τρόπο που μπορεί να φάνηκε σκληρός ή υπερβολικός, ουσιαστικά ανέδειξε την αδυναμία και την αβεβαιότητα του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος μπροστά στις νέες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Η Ευρώπη, για πολλές δεκαετίες, είχε συνηθίσει να θεωρεί τον εαυτό της το επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων, με τη διαρκή υποστήριξη και προστασία των Ηνωμένων Πολιτειών, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την εξασθένηση των εθνικών υποδομών και στρατηγικών της. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες φαινόταν να εφησυχάζουν, πιστεύοντας ότι η αμερικανική παρουσία στην περιοχή θα ήταν δεδομένη και ότι δεν χρειαζόταν να πάρουν σοβαρές αποφάσεις σχετικά με τη δική τους πολιτική αυτονομία και στρατηγική κατεύθυνση.
Η στάση του Ντόναλντ Τραμπ, όμως, έβαλε τέλος σε αυτή την ψευδαίσθηση και υποχρέωσε την Ευρώπη να επαναξιολογήσει την κατάσταση. Για τους Ευρωπαίους, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό είχαν συνηθίσει την προστασία των ΗΠΑ χωρίς να αναλαμβάνουν πλήρως τις ευθύνες τους, η προειδοποίηση αυτή ήταν μια σφοδρή υπενθύμιση της ανάγκης να κατανοήσουν την πραγματική ισχύ τους στον διεθνή πολιτικό και στρατιωτικό χάρτη.
Αυτή η αλλαγή στάσης απέναντι στους Ευρωπαίους είναι ενδεικτική της ευρύτερης πολιτικής ανατροπής που προώθησε ο Τραμπ, η οποία συνίσταται στη διαφοροποίηση από τη μέχρι τότε αμερικανική στρατηγική, η οποία ενίσχυε την παγκόσμια ηγεμονία της Δύσης και τη συνεχιζόμενη πολιτική υπεροχής των ΗΠΑ. Ο Τραμπ, με τις πολιτικές του, κατάφερε να διαταράξει αυτή τη δυναμική και να θέσει σε αμφισβήτηση τα παραδοσιακά στρατηγικά και πολιτικά δεδομένα που είχαν επιβληθεί κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και της μεταψυχροπολεμικής περιόδου. Η εξωτερική του πολιτική, που στηρίχθηκε σε μια “πρώτα η Αμερική” φιλοσοφία, μείωσε τις αμερικανικές στρατιωτικές υποχρεώσεις και απαίτησε από τους συμμάχους να αναλάβουν μεγαλύτερο βάρος της διεθνούς ασφάλειας.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ξεκινήσει μια περίοδος αμφισβήτησης των παραδοσιακών ευρωπαϊκών πολιτικών, που μέχρι τότε είχαν βασιστεί στη συνδρομή των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση των εξωτερικών και εσωτερικών απειλών. Η Ε.Ε., με την απουσία μιας κοινής στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής και με την αδυναμία των χωρών της να συνεργαστούν στενότερα στο πεδίο της άμυνας, βρέθηκε σε μια δύσκολη θέση. Η άρνηση των ΗΠΑ να συνεχίσουν να παρέχουν την ίδια στήριξη έφερε στην επιφάνεια τις αδυναμίες του ευρωπαϊκού πολιτικού μοντέλου, το οποίο ήταν πλέον εμφανές ότι είχε καταστεί εξαρτημένο από εξωτερικές δυνάμεις.
Ο Τραμπ ανακοίνωσε επίσης ότι στα ευρωπαϊκά προϊόντα θα επιβληθούν «σύντομα» τελωνειακοί δασμοί ύψους 25%. «Λάβαμε την απόφαση και θα την ανακοινώσουμε σύντομα, θα είναι 25%», διαβεβαίωσε ο Τραμπ. Πρόκειται για το ύψος δασμών το οποίο αναμένεται να επιβληθεί από τις αρχές Απριλίου επίσης στα καναδικά και μεξικανικά προϊόντα.
Οι δασμοί, όπως είπε κατά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, «γενικά θα αφορούν τα αυτοκίνητα και άλλα πράγματα». Εξήγησε, μάλιστα, με τον γλαφυρό του τρόπο για ποιο λόγο υπάρχει η ΕΕ: «Φτιάχτηκε για να πηδ… τις ΗΠΑ (“screw the US”) και έκαναν καλή δουλειά. Όμως, τώρα είμαι εγώ ο πρόεδρος».
Σε ό,τι αφορά την Ουκρανία δήλωσε ότι “δεν θα παράσχω εγώ εγγυήσεις ασφαλείας…”, δήλωσε χαρακτηριστικά ο Τραμπ κατά τη διάρκεια της πρώτης συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου του στον Λευκό Οίκο. “Θα ζητήσουμε από την Ευρώπη να το πράξει γιατί, ξέρετε, η Ευρώπη είναι ο άμεσος γείτονάς τους, ωστόσο εμείς θα διασφαλίσουμε ότι όλα πάνε καλά”.
Δήλωσε επιπλέον ότι θα μπορούσε «να ξεχάσει» την ένταξη στο ΝΑΤΟ. «Το ΝΑΤΟ, θα μπορούσε να το ξεχάσει – αυτός ήταν πιθανώς ο λόγος για τον οποίο ξεκίνησε όλο αυτό», είπε ο πρόεδρος των ΗΠΑ για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, στο περιθώριο συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου, όταν ρωτήθηκε ποιες παραχωρήσεις θα ήθελε να δει στις συνομιλίες για τον τερματισμό του πολέμου.
Η αντίδραση του Τραμπ και η αλλαγή στην πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στην Ευρώπη, όμως, δεν ήταν παρά μόνο η αρχή μιας ευρύτερης αλλαγής στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη. Η Ευρώπη, υπό την πίεση των εξελίξεων, αναγκάστηκε να επανεξετάσει τη στρατηγική της και να αρχίσει να διαμορφώνει μια νέα προσέγγιση στα ζητήματα της ασφάλειας και της πολιτικής αυτονομίας. Οι επικρίσεις που εκφράστηκαν κατά της αμερικανικής πολιτικής από πολλούς Ευρωπαίους ηγέτες και πολίτες εντάθηκαν, καθώς άρχισαν να κατανοούν την ανάγκη για μεγαλύτερη ανεξαρτησία και για μια ισχυρότερη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών.
Αυτό το νέο σκηνικό συνδέεται άμεσα με τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ απέναντι σε κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα, τα οποία είχαν αναδειχθεί με την άνοδο των φιλελεύθερων και “woke” κινημάτων στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Το σύστημα που προώθησαν αυτές οι δυνάμεις -ο οποίος ενσωμάτωνε τον πολυπολιτισμισμό, την υπερβολική ανεκτικότητα και την αποδοχή της πολιτικής ορθότητας- άρχισε να χάνει την απήχηση του σε πολλές κοινωνίες, ενώ οι πολίτες άρχισαν να αντιλαμβάνονται τις αρνητικές συνέπειες αυτών των πρακτικών στην κοινωνική συνοχή και την ασφάλεια. Ο Τραμπ, με τις τοποθετήσεις του κατά των “woke” κινημάτων, ενίσχυσε την αντίδραση στις υπερβολές αυτών των ιδεολογιών και υπερασπίστηκε την ανάγκη για την επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες.
Η αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση, που υπήρξε η βασική αρχή της πολιτικής του Τραμπ, είχε επίσης άμεσο αντίκτυπο στην Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη με την ανάγκη να επανακαθορίσει τη θέση της στον κόσμο, καθώς το μοντέλο της ανοιχτής αγοράς και της ελεύθερης διακίνησης, που είχε κυριαρχήσει για πολλές δεκαετίες, άρχισε να αντιμετωπίζει ολοένα και μεγαλύτερες αντιφάσεις. Οι πολιτικές ελίτ που υποστήριζαν την ευρωπαϊκή ενοποίηση και τη διαρκή ενσωμάτωση των παράνομων μεταναστών διαπιστώνουν τώρα ότι οι λαοί τους αντιδρούν με πιο έντονο τρόπο σε αυτές τις πολιτικές, καθώς οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης έγιναν πιο εμφανείς σε καθημερινό επίπεδο.
Η στάση του Τραμπ, ως μέρος μιας ευρύτερης αντίδρασης στην παγκοσμιοποίηση και τις φιλελεύθερες αξίες που προωθήθηκαν από τις κυρίαρχες δυνάμεις της Δύσης, δημιούργησε μια νέα δυναμική στο διεθνές πολιτικό σκηνικό. Η Ρωσία, η οποία βρισκόταν πάντα σε αντίθεση με τις πολιτικές της Δύσης, βρήκε έναν νέο σύμμαχο στην Αμερική και ιδιαίτερα στον Τραμπ. Η συνεργασία Ρωσίας και ΗΠΑ, αν και δεν ήταν πλήρης και χωρίς εντάσεις, αποτέλεσε μια σημαντική εξέλιξη που αμφισβήτησε την ηγεμονία της Δύσης και των διεθνών θεσμών που είχαν οικοδομηθεί μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εξωτερική πολιτική του Τραμπ, που στηριζόταν στην αρχή της εθνικής κυριαρχίας και στην αποχώρηση από παγκόσμιες δεσμεύσεις, αποτέλεσε ένα πρώτο βήμα για την ανατροπή των παγκόσμιων ισχυρών δυνάμεων.
Η στροφή αυτή στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη είχε άμεσες συνέπειες για την Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι, οι οποίοι είχαν συνήθως ακολουθήσει τις αμερικανικές στρατηγικές χωρίς να εξετάσουν πλήρως τις συνέπειες για τις δικές τους κοινωνίες, βρίσκονται τώρα αντιμέτωποι με την ανάγκη να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για τις αποφάσεις τους και για την εσωτερική τους ασφάλεια. Η νέα αυτή πραγματικότητα είναι αναγκαίο να οδηγήσει την Ευρώπη σε μια πορεία αυτονομίας και ανεξαρτησίας, βασισμένη στις παραδοσιακές αξίες και την εθνική κυριαρχία, αντί να συνεχίσει να ακολουθεί τις στρατηγικές που επιβάλλουν οι υπερδυνάμεις της Δύσης.
