Μια ανείπωτη απειλή υποβόσκει στην ανατολική Αττική, και συγκεκριμένα στην πόλη του Λαυρίου, εξαιτίας σοβαρότατων παραλείψεων και επικίνδυνων πρακτικών στη διαχείριση εκρηκτικών υλών από τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ). Πρόκειται για έναν υπαρκτό κίνδυνο με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες, που –αν ενεργοποιηθεί– θα μπορούσε να μετατρέψει ολόκληρη την περιοχή σε πεδίο καταστροφής.
Στο επίκεντρο της υπόθεσης βρίσκονται 220 τόνοι ΤΝΤ, κατάλοιπα από την απενεργοποίηση ναρκών που φυλάσσονται σε απόσταση μόλις 750 μέτρων από την κατοικημένη περιοχή του Λαυρίου. Τα υπολείμματα αυτά, χωρίς επαρκή επεξεργασία για εξουδετέρωση των εκρηκτικών ιδιοτήτων τους, συνιστούν ένα εξαιρετικά εύφλεκτο μείγμα. Σύμφωνα με ειδικούς προσομοίωσης ατυχημάτων μεγάλης κλίμακας, μια ενδεχόμενη έκρηξη θα προκαλούσε κρατήρα έως και 105 μέτρων και θα είχε επιπτώσεις σε ακτίνα τουλάχιστον τεσσάρων χιλιομέτρων, καλύπτοντας μεγάλο μέρος της πόλης και του λιμένα Λαυρίου. Σε απόσταση 500 μέτρων από το επίκεντρο, κανείς δεν θα μπορούσε να επιβιώσει.
Το πρόβλημα δεν είναι νέο. Η διαχείριση των αποβλήτων από την καταστροφή των ναρκών –συμβατική υποχρέωση της χώρας βάσει της Συνθήκης της Οτάβα– είχε ανατεθεί στα ΕΑΣ, τα οποία με τη σειρά τους ανέθεσαν το έργο έως το 2014 σε βουλγαρική εταιρεία. Το 2014, έκρηξη στο εργοστάσιο Midzhur Ammo στη Βουλγαρία, όπου γινόταν η επεξεργασία των ναρκών, προκάλεσε τον θάνατο 15 εργαζομένων. Το εργοστάσιο καταστράφηκε ολοσχερώς, γεγονός που σηματοδότησε τη λήξη της συνεργασίας και την επιστροφή στην Ελλάδα περίπου 195.000 ναρκών το 2017.
Παρά την ύπαρξη της επιλογής ανάθεσης του έργου στην υπηρεσία NSPA του ΝΑΤΟ –που εγγυάται υψηλά πρότυπα ασφάλειας– η τότε διοίκηση των ΕΑΣ ανέθεσε το έργο σε ιδιώτη με προσφορά εξαιρετικά χαμηλή, σχεδόν δέκα φορές κάτω από τον διεθνή μέσο όρο. Παρά τις συμβατικές υποχρεώσεις για ασφαλή επεξεργασία των αποβλήτων, ο εργολάβος φέρεται να ενήργησε χωρίς ουσιαστικό έλεγχο, προκαλώντας σοβαρές παραβιάσεις: καταστροφή και άλλων πυρομαχικών εκτός σύμβασης, μη καταγραφή ποσοτήτων και –κυρίως– ανεξέλεγκτη απόρριψη εκρηκτικών υλικών στο έδαφος των εγκαταστάσεων.
Η υπόθεση ήρθε στο φως μόνο όταν οι εισαγγελικές αρχές παρενέβησαν, επιβάλλοντας αναστολή λειτουργίας της μονάδας. Όμως τότε, σύμφωνα με πληροφορίες, είχαν ήδη απορριφθεί στο έδαφος εκατοντάδες τόνοι εκρηκτικών ουσιών.
Το σκηνικό γίνεται ακόμη πιο ανησυχητικό αν αναλογιστεί κανείς τα όσα έχουν ήδη συμβεί στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ στην Ελευσίνα. Το 2019, Ρομά που εισήλθαν σε παροπλισμένο εργοστάσιο για να αποσπάσουν μεταλλικά αντικείμενα, βρήκαν τραγικό θάνατο από ελάχιστες ποσότητες πρωτογενών εκρηκτικών που παρέμεναν εκεί. Το περιστατικό κατέδειξε τον κίνδυνο ακόμα και από μικροποσότητες τέτοιων υλών.
Στο Λαύριο, η απειλή είναι σαφώς μεγαλύτερη. Τα εκρηκτικά κατάλοιπα που βρίσκονται θαμμένα στον χώρο έχουν παρόμοια σύσταση με τα υλικά της Ελευσίνας, και είναι εξαιρετικά ασταθή. Η παραμικρή πρόκληση –ένας κεραυνός, μια πυρκαγιά– θα μπορούσε να προκαλέσει ανάφλεξη με τραγικά αποτελέσματα. Ειδικά σε μια περιοχή που πλήττεται σχεδόν κάθε καλοκαίρι από πυρκαγιές, η αδράνεια των αρχών φαντάζει αδικαιολόγητη.
Η μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, βασισμένη σε εξειδικευμένα προγράμματα προσομοίωσης, παρουσιάζει σοκαριστικά δεδομένα: διασπορά θραυσμάτων έως σχεδόν 4 χιλιόμετρα, ζημιές σε υποδομές και κτίρια, κίνδυνος απωλειών ανθρώπινων ζωών και δημιουργία κρατήρα διαστάσεων γεωλογικού φαινομένου.
Κι όμως, όλα αυτά είναι γνωστά εδώ και χρόνια. Υψηλόβαθμος κυβερνητικός αξιωματούχος που ασχολείται με τα ΕΑΣ –και φέρεται να διατηρεί γραφείο στο Μέγαρο Μαξίμου– έχει από καιρό ενημερωθεί για την κατάσταση. Ωστόσο, παραμένει αμφίβολο κατά πόσο έχει αντιληφθεί τη σοβαρότητα του κινδύνου.
Το ερώτημα που τίθεται επιτακτικά είναι απλό:
Γιατί οι αρχές αδρανούν; Γιατί δεν προχωρά η απομάκρυνση ή ασφαλής εξουδετέρωση των εκρηκτικών; Ποιος επέτρεψε σε έναν ιδιώτη να διαχειριστεί τόσο επικίνδυνα υλικά χωρίς πλήρη έλεγχο και διαφάνεια; Ποιος διασφαλίζει σήμερα την ασφάλεια των κατοίκων του Λαυρίου;
Η συντεταγμένη Πολιτεία έχει χρέος να δράσει προληπτικά – και άμεσα. Η Αττική δεν μπορεί να συνεχίσει να ζει με την απειλή μιας νέας, ασύλληπτης εθνικής τραγωδίας. Το διακύβευμα δεν είναι γραφειοκρατικό. Είναι ανθρώπινες ζωές.
