Πόλεμος χωρίς ανακήρυξη: Μια νέα μορφή απειλής για την Ελλάδα;

Πόλεμος: Η έννοια του «πολέμου εκμηδενίσεως», όπως περιγράφεται στο έργο «Θεωρία του Πολέμου» του Παναγιώτη Κονδύλη, αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο σύγχρονο ελληνικό πλαίσιο. Ο Έλληνας στοχαστής σημειώνει πως τέτοιου είδους πόλεμος στοχεύει στην εξουδετέρωση των εχθρικών ενόπλων δυνάμεων, στην κατάκτηση του κρατικού μηχανισμού και στην κάμψη της βούλησης για αντίσταση. Αυτή η τριπλή στόχευση, υποστηρίζουν κάποιοι αναλυτές, φαίνεται να βρίσκει αναλογίες και ενδείξεις εφαρμογής στην ελληνική πραγματικότητα, όχι μέσα από τις κλασικές μορφές σύρραξης, αλλά μέσω ενός διαφορετικού, υβριδικού τύπου σύγκρουσης.

Η Ελλάδα, σύμφωνα με αυτή την οπτική, βιώνει μια σταδιακή, μη ανακοινωμένη πολεμική πίεση. Όχι με όρους μαζικών στρατιωτικών αναμετρήσεων, αλλά μέσω της επιβολής ενός σχεδίου φθοράς και ιδεολογικής επιρροής. Η «αχρήστευση» των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων δεν επιχειρείται με την καταστροφή τους, αλλά μέσω της αποδυνάμωσης της κοινωνικής βούλησης να τις στηρίξει ή να τις θεωρεί αναγκαίες. Ο στόχος μετατοπίζεται από το πεδίο της φυσικής κατάκτησης στο πεδίο της συνείδησης, με όπλο την πνευματική και πολιτισμική κάμψη.

Στην ελληνική κοινωνία, παρατηρείται μια τάση απάθειας ή αδυναμίας αντίδρασης σε φαινόμενα που κάποιοι περιγράφουν ως μορφές «ήπιας» άλωσης. Ο ισχυρισμός ότι η χώρα αλλοιώνεται σταδιακά μέσα από ένα μοντέλο ανεξέλεγκτου εποικισμού, με τη μορφή του μεταναστευτικού ρεύματος, τίθεται στο επίκεντρο μιας έντονης δημόσιας συζήτησης. Την ίδια στιγμή, διατυπώνεται η άποψη ότι σημαντικά τμήματα της κοινωνίας, ακόμα και της πολιτικής και οικονομικής ελίτ, όχι μόνο δεν αντιστέκονται, αλλά συμμετέχουν ενεργά σε αυτή τη διαδικασία – είτε για λόγους ιδεολογίας είτε για οικονομικό όφελος.

Σημαντικό μέρος της αλλαγής καταγράφεται στο περιβάλλον των πόλεων και της υπαίθρου. Οι κοινωνικές, πολιτισμικές και αισθητικές μεταβολές επηρεάζουν την καθημερινότητα, δημιουργώντας στους κατοίκους αίσθημα αποξένωσης από το παραδοσιακό πλαίσιο της ελληνικότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, γίνεται λόγος για ένα νέο «μείγμα» ταυτοτήτων, το οποίο ορισμένοι θεωρούν απειλητικό για την πολιτισμική συνέχεια.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παρατήρηση ότι ο συγκεκριμένος πόλεμος, αν και ακήρυκτος, παρουσιάζει χαρακτηριστικά ολοκληρωτικού. Οι πολίτες συμμετέχουν σε αυτόν όχι με στρατιωτικά μέσα, αλλά μέσω της ίδιας της παραγωγικής και οικονομικής τους δραστηριότητας. Η φορολόγηση, για παράδειγμα, προβάλλεται ως μηχανισμός χρηματοδότησης πολιτικών που –κατά κάποιες απόψεις– ενισχύουν τη θέση του αντιπάλου. Εδώ δεν πρόκειται για σύρραξη στο μέτωπο, αλλά για συμμετοχή μέσω των δομών της καθημερινότητας.

Ο Κονδύλης, στην ανάλυσή του για τις μορφές σύγκρουσης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, υπογραμμίζει ότι τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα. Οι κρατικοί μηχανισμοί δεν έχουν πλέον το μονοπώλιο της ένοπλης βίας, ενώ καταρρέουν και οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ μαχίμων και αμάχων, πολιτικής και εγκληματικότητας. Κατά τον ίδιο, δεν πρόκειται για εξάλειψη του πολέμου αλλά για πλήρη επικράτησή του, με τον μανδύα της ειρήνης.

Αυτή η συνθήκη φαίνεται να εξηγεί το διαρκές αίσθημα απειλής που βιώνει μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Η ανασφάλεια στην εργασία, οι αυξανόμενες δυσκολίες στην κάλυψη βασικών αναγκών, η πίεση στις παραδοσιακές αξίες και ο περιορισμός ατομικών δικαιωμάτων –όπως εκφράστηκε έντονα με την πανδημία και τη συζήτηση για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό– συγκροτούν μια αίσθηση ασφυκτικής καθημερινότητας. Για κάποιους, όλα αυτά συνιστούν εκδηλώσεις ενός «συνεχιζόμενου πολέμου» που πλέον έχει απορροφήσει κάθε ίχνος ειρηνικής κανονικότητας.

Η παραπάνω προσέγγιση δεν έχει ευρεία αποδοχή και παραμένει αντικείμενο προβληματισμού, ιδεολογικών αποκλίσεων και πολιτικής αντιπαράθεσης. Ωστόσο, φέρνει στο προσκήνιο ερωτήματα για τη φύση της σύγχρονης απειλής και το εάν η άμυνα μιας χώρας μπορεί να εξαντλείται στην κλασική στρατιωτική της διάσταση ή οφείλει να επεκτείνεται και στην προστασία του πολιτισμικού και κοινωνικού της ιστού.