Σοκ και αντιδράσεις στο Φεστιβάλ Αθηνών: Αναπαράσταση γυναικολογικής εξέτασης επί σκηνής

Έντονες αντιδράσεις έχει προκαλέσει η πρόσφατη θεατρική παράσταση «Η νύφη και το Καληνύχτα, Σταχτοπούτα» της Βραζιλιάνας σκηνοθέτιδας και συγγραφέως Καρολίνας Μπιάνκι, που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου, στον πολυχώρο «Πειραιώς 260». Στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης βρέθηκε η σκηνή κατά την οποία αναπαρίσταται επί σκηνής μία κολποσκόπηση, ως μέρος της δραματουργικής πλοκής.

Το έργο, που πραγματεύεται θέματα έμφυλης βίας, εντάσσεται σε μια σειρά παραστάσεων που τα τελευταία χρόνια έχουν προκαλέσει ποικίλες συζητήσεις για την αισθητική και την καλλιτεχνική στόχευση του Φεστιβάλ. Η επιλογή να συμπεριληφθεί μια τέτοια σκηνή –παρά τις αρχές της ελευθερίας της έκφρασης και της θεατρικής πρωτοπορίας– θεωρήθηκε από μεγάλη μερίδα θεατών και σχολιαστών ως περιττά προκλητική και καλλιτεχνικά αχρείαστη.

Η παράσταση καταχειροκροτήθηκε από το κοινό που επέλεξε να την παρακολουθήσει, ωστόσο το περιεχόμενο πυροδότησε εκ νέου τον δημόσιο διάλογο σχετικά με τα όρια της τέχνης, τη θεατρική καινοτομία και τον ρόλο του Φεστιβάλ στον σύγχρονο πολιτιστικό χάρτη της χώρας.

Κεντρικό πρόσωπο των αντιδράσεων είναι, αναπόφευκτα, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ, Κατερίνα Ευαγγελάτου, η οποία ολοκληρώνει την παρουσία της στον οργανισμό έπειτα από δύο τριετείς θητείες. Η ίδια έχει επανειλημμένα δεχθεί κριτική για τις έντονα μοντερνιστικές προσεγγίσεις που υιοθέτησε στο πρόγραμμα, προκαλώντας συχνά διχογνωμία στο κοινό αλλά και στους ειδικούς της τέχνης.

Κατά την περίοδο της θητείας της, το Φεστιβάλ χαρακτηρίστηκε από επαναλαμβανόμενες επιλογές παραστάσεων με τολμηρό ή ακραίο περιεχόμενο, συχνά ανατρεπτικό και προκλητικό, με αποτέλεσμα να εγείρονται ερωτήματα για την κατεύθυνση που έχει λάβει ένας από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς θεσμούς της χώρας.

Η συγκεκριμένη παράσταση είχε ήδη παρουσιαστεί στη Μπιενάλε της Βενετίας, όπου η δημιουργός τιμήθηκε με τον Χρυσό Λέοντα, καθώς και στο Φεστιβάλ της Αβινιόν το 2023. Η Καρολίνα Μπιάνκι θεωρείται ανερχόμενη φωνή στο διεθνές θέατρο και η θεματολογία της επικεντρώνεται, όπως αναμενόταν, σε ιστορίες που αφορούν τη βία κατά των γυναικών και τον φεμινισμό.

Ωστόσο, η χρήση ιατρικών αναπαραστάσεων επί σκηνής –και συγκεκριμένα η απεικόνιση μιας γυναικολογικής εξέτασης– έχει φέρει στο προσκήνιο ερωτήματα σχετικά με το πώς παρουσιάζονται τραυματικά βιώματα και αν απαιτείται ρεαλιστική απόδοση για την καλλιτεχνική αποτύπωση τέτοιων θεμάτων. Η προσέγγιση, σύμφωνα με επικριτές, παραπέμπει περισσότερο σε διδακτισμό υπό το μανδύα της «πρωτοπορίας», παρά σε ουσιαστική θεατρική έρευνα ή ανάγκη.

Το περιστατικό αυτό προστίθεται σε μια σειρά παραστάσεων που έχουν χαρακτηριστεί ως προκλητικές, με τους υποστηρικτές να κάνουν λόγο για καλλιτεχνική ελευθερία και απαραίτητο ταρακούνημα των αισθήσεων και των συνειδήσεων, ενώ οι επικριτές τονίζουν την ανάγκη για όρια και καλλιτεχνικό μέτρο, ιδιαίτερα όταν εμπλέκονται τόσο ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα.

Η δημόσια συζήτηση που έχει ανακύψει επεκτείνεται πλέον πέρα από τα στενά όρια της καλλιτεχνικής διεύθυνσης, θίγοντας τη γενικότερη πολιτική εποπτεία και τις επιλογές που διαμορφώνουν το περιεχόμενο των κρατικά υποστηριζόμενων πολιτιστικών διοργανώσεων. Στον πυρήνα της διαμάχης παραμένει το ερώτημα: πού σταματά η πρόοδος και πού αρχίζει η πρόκληση για την πρόκληση;