«Βάλτε λίγο πλάτη» – Το διαχρονικό σύνθημα ενός συστήματος που θρέφεται από τους υπηρέτες του
«Η συμμετοχή σας είναι απαραίτητη για να συνεχίσουμε το δρόμο προς την ανάπτυξη και την ευημερία. Γι’ αυτό βάλτε λίγο πλάτη και σεις…» Το μήνυμα είναι σαφές, επαναλαμβανόμενο και διαχρονικό. Ένα σύνθημα-σφραγίδα ενός πολιτικο-οικονομικού συστήματος που όχι μόνο συντηρείται αλλά ενδυναμώνεται χάρη στην ενεργό –ή έστω παθητική– συμμετοχή των πολιτών του. Και κυρίως εκείνων που επιλέγουν, συνειδητά ή μη, να «βάλουν πλάτη».
Η ουσία του ζητήματος είναι απλή: το σύστημα δεν στέκεται από μόνο του. Δεν είναι μια αφηρημένη έννοια που επιβάλλεται με μαγικό τρόπο. Αντίθετα, στηρίζεται σε αυτούς που το υπηρετούν. Και είναι πια ολοφάνερο ότι χωρίς αυτή τη στήριξη, ολόκληρη η πολιτική δομή που σήμερα κυβερνά, καταρρέει. Η διάκριση ανάμεσα σε δύο βασικές κατηγορίες υποστηρικτών του συστήματος είναι κρίσιμη για να κατανοήσουμε πώς αυτό διατηρεί την εξουσία του.
Η πρώτη κατηγορία είναι οι φανεροί, συνειδητοί υποστηρικτές – οι πολίτες που επευφημούν τις αποφάσεις των κυβερνώντων χωρίς δεύτερη σκέψη. Συνήθως στελεχώνουν θέσεις στο δημόσιο, διασφαλίζουν έναν σταθερό μισθό και ζουν εντός ενός πλαισίου απόλυτης εξάρτησης και ελεγχόμενης ασφάλειας. Δεν τολμούν να ρισκάρουν, δεν αμφισβητούν, δεν εξεγείρονται. Το βασικό τους μέλημα είναι η διατήρηση της ατομικής τους σταθερότητας: «Μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει, ο μισθός να πέφτει…». Μια ολόκληρη φιλοσοφία υποταγής και απάθειας που ενισχύεται από δεκαετίες κρατικής ανατροφής σε συνθήκες εξάρτησης και ακινησίας. Στερούνται πρωτοβουλίας, αξιοπρέπειας και πίστης σε οποιοδήποτε συλλογικό όραμα. Είναι το ιδανικό κοινό ενός μηχανισμού που αναπαράγεται με ψευδαισθήσεις ευημερίας και καλλιεργεί τον ατομικισμό ως μοναδική ιδεολογία.
Η δεύτερη κατηγορία είναι οι λεγόμενοι «ανεξάρτητοι» μικρομεσαίοι επιχειρηματίες. Το σύστημα, με χειρουργική ακρίβεια, τους προσέφερε τη ψευδαίσθηση της αυτονομίας: το προνόμιο να φαντάζονται τον εαυτό τους αφεντικό, ενώ στην πραγματικότητα είναι μεταπράτες των εντολών και των απαιτήσεων ενός μεγαλύτερου μηχανισμού. Είναι αυτοί που εισπράττουν για λογαριασμό του κράτους, που αποδίδουν φόρους, που δηλώνουν εργαζόμενους και καταναλωτές, που διατηρούν ενεργή την αγορά και «κυκλοφορούν το χρήμα», ώστε η μηχανή να μη σταματήσει. Η λειτουργία τους δεν είναι αυτόνομη, αλλά αυστηρά ελεγχόμενη. Είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο Κράτος και την ιδιωτική κοινωνία. Η υποταγή τους είναι οικονομική, διαχειριστική και –πολύ συχνά– εσωτερικευμένη.
Αυτές οι δύο κατηγορίες ανθρώπων –όσο διαφορετικές και αν μοιάζουν κοινωνικά ή ταξικά– λειτουργούν τελικά υπέρ του ίδιου αποτελέσματος: τη διαιώνιση ενός σάπιου πολιτικού οικοδομήματος. Η συμμετοχή τους είναι ζωτικής σημασίας, έστω κι αν νομίζουν πως απλώς «κάνουν τη δουλειά τους». Οι διαφορές τους εξανεμίζονται όταν το τελικό αποτέλεσμα είναι η επιβίωση και η εδραίωση ενός μηχανισμού κυριαρχίας.
Και ενώ πολλοί επαναλαμβάνουν το γνωστό ρητό «το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι», λησμονούν πως ένα ψάρι χωρίς σώμα δεν είναι παρά ένα νεκρό κεφάλι στον βυθό. Χωρίς πτερύγια, ουρά και εσωτερικά όργανα, καμία ηγεσία –όσο διεφθαρμένη και αν είναι– δεν μπορεί να υπάρξει. Το σύστημα χρειάζεται τους «σκλάβους» του για να λειτουργεί. Και τους έχει. Ολόκληρους και αφοσιωμένους.
Εν μέσω νέων εργαλείων ελέγχου, όπως οι ψηφιακές ταυτότητες και ο «προσωπικός αριθμός», η καταναγκαστική «συμμετοχή» των πολιτών βαθαίνει. Η ψευδαίσθηση της δημοκρατικής επιλογής διατηρείται – με τη δυνατότητα ψήφου κάθε τέσσερα χρόνια, μόνο για υποψηφίους εγκεκριμένους από το ίδιο το σύστημα. Οι αλυσίδες δεν είναι πλέον σιδερένιες. Είναι αόρατες. Και ίσως γι’ αυτό ακόμη πιο επικίνδυνες.
Σαφώς, δεν συμπεριλαμβάνονται όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι και όλοι οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες σε αυτή την περιγραφή. Υπάρχουν εξαιρέσεις, άνθρωποι με ήθος και συνείδηση. Όμως το βάρος πέφτει σε εκείνους που, εν γνώσει τους, συντηρούν αυτό το καθεστώς. Που έχουν αποδεχτεί τον ρόλο του εργαλείου, με αντάλλαγμα το πρόσκαιρο ατομικό όφελος.
Η κοινωνική διάλυση που βιώνουμε –με αύξηση της βίας, της απομόνωσης, της ψυχικής ασθένειας– δεν είναι τυχαία. Καλλιεργήθηκε συστηματικά και ενισχύθηκε μετά τις περιόδους καραντίνας, με την τεχνολογία να μετατρέπεται από εργαλείο επικοινωνίας σε όργανο αποξένωσης και χειραγώγησης. Το κοινωνικό σώμα έχει απονευρωθεί. Το ερώτημα πλέον δεν είναι αν μας υποδουλώνουν, αλλά πόσοι επιλέγουν να το επιτρέπουν.
Το μόνο που μένει να δούμε είναι: πότε –και αν– θα αποφασίσουν οι «σκλάβοι» να σταθούν όρθιοι. Αν θα σταματήσουν να «βάζουν πλάτη». Αν θα αρνηθούν να συνεχίσουν να τροφοδοτούν το σύστημα που τους καταπνίγει. Και αν δεν το κάνουν τώρα, τότε πότε;
Ο Θεός να βάλει το χέρι Του. Γιατί η ώρα δεν είναι μόνο κρίσιμη – είναι υπαρξιακή.
