Η ευθανασία ως «διέξοδος»: Από τις φλόγες στο Μάτι και τα Τέμπη, στη «νέα βιοηθική τάξη πραγμάτων»

Σε έναν κόσμο που αλλάζει ριζικά πίσω από ένα πέπλο προοδευτικότητας, η συζήτηση γύρω από την ευθανασία έρχεται ξανά στο προσκήνιο – όχι πια ως ηθικό δίλημμα, αλλά ως προτεινόμενη πολιτική επιλογή. Η “επιλογή του τέλους”, όπως παρουσιάζεται, παύει να είναι μια ιδιωτική υπόθεση και μετατρέπεται σε εργαλείο δημόσιας διαχείρισης ζωών. Και κάπου εδώ αρχίζει να ξετυλίγεται το νήμα μιας πολύ πιο σκοτεινής ιστορίας.

Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής (ΕΕΒΤ) απηύθυνε πρόσφατα ανοικτό κάλεσμα στους πολίτες να τοποθετηθούν δημόσια για την ευθανασία. Μια κίνηση που, υπό άλλες συνθήκες, θα μπορούσε να θεωρηθεί προοδευτική. Ωστόσο, το χρονικό της συγκυρίας, οι αναφορές στο 2030 και η παγκόσμια πολιτική της «μετάβασης», γεννούν ερωτήματα. Είναι απλώς κοινωνική πρόοδος ή μέρος μιας πολύ ευρύτερης στρατηγικής;

Εντύπωση προκαλεί η επιλεκτική στόχευση των θεμάτων. Δεν βλέπουμε αντίστοιχες επιτροπές για την ενίσχυση της γονιμότητας ή τη στήριξη των νέων οικογενειών, σε μια χώρα που ασθμαίνει δημογραφικά. Κανένα στρατηγικό σχέδιο για την ενθάρρυνση τεκνοποίησης, καμία δημόσια πολιτική που να μετατρέπει την αναπαραγωγή σε προτεραιότητα, όπως έκαναν στο παρελθόν παγκόσμιες δυναστείες τύπου Rockefeller. Αντίθετα, η δημόσια συζήτηση μοιάζει να καθοδηγείται –ή να υποκαθίσταται– από τις αρχές του WOKE αφηγήματος, που επαναπροσδιορίζει την οικογένεια, την ταυτότητα και τον σκοπό της ζωής.

Μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, δημόσιες καμπάνιες και θεσμικές παρεμβάσεις, προωθείται ένας νέος τύπος πολίτη – απομακρυσμένος από την ιδέα του γονιού, του συντρόφου, του θεματοφύλακα του μέλλοντος. Κι όταν κάποιος επιλέξει, κόντρα στο ρεύμα, να φτιάξει οικογένεια και να μεγαλώσει παιδιά, το κράτος μοιάζει να του επιφυλάσσει έναν εφιαλτικό κόσμο.

Μάτι, Τέμπη και το αόρατο νήμα της διαχείρισης θανάτου

Η τραγωδία στο Μάτι, με τις φονικές πυρκαγιές του 2018, ήταν το πρώτο βαθύ ρήγμα στην ψευδαίσθηση της κρατικής προστασίας. Οι επίσημες οδηγίες εκκένωσης οδήγησαν ανθρώπους σε παγίδες, όχι σε σωτηρία. Μαρτυρίες και δορυφορικές εικόνες μίλησαν για περίεργες θερμικές εστίες και ανεξήγητες εκρήξεις. Κάποιοι μίλησαν ακόμα και για επιθέσεις από αέρος – με drones ή άλλα μέσα. Μια “προσομοίωση Μαύρου Κύκνου”, όπως τη χαρακτήρισαν, που αργότερα είδαμε να επαναλαμβάνεται σχεδόν καρμπόν στη Χαβάη και την Τενερίφη.

Λίγα χρόνια μετά, στα Τέμπη, ήρθε η απόλυτη φρίκη. Νέοι άνθρωποι, φοιτητές, εγκλωβισμένοι μέσα σε ένα σύστημα μεταφορών που μοιάζει με παγίδα. Η τραγωδία παρουσιάστηκε ως ανθρώπινο λάθος. Αλλά κανείς δεν εξήγησε γιατί – και πώς – ένα τρένο γεμάτο νέους ταξιδιώτες βρέθηκε σε απόλυτη απομόνωση και θάνατο. Όταν το δάκρυ στεγνώνει, μένει η απορία: ήταν λάθος ή μέρος μιας ευρύτερης απορρύθμισης της αξίας της ζωής;

Η δημόσια συζήτηση πήρε φωτιά πρόσφατα με το τραγικό περιστατικό στο Ρέθυμνο: ένας ηλικιωμένος άντρας σκοτώνει τη σύζυγό του – καθηλωμένη στο κρεβάτι του νοσοκομείου – και στη συνέχεια στρέφει το όπλο στον εαυτό του. Μια πράξη απόγνωσης, που όμως έδωσε την αφορμή στην ΕΕΒΤ να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα έρευνας για την ευθανασία.

Το 60% των πολιτών τάσσεται υπέρ της παθητικής ευθανασίας. Η κοινή γνώμη φαίνεται έτοιμη να αποδεχθεί την “επιλογή τέλους”, τουλάχιστον σε περιπτώσεις χωρίς ελπίδα ανάρρωσης. Κι όμως, το σημείο εδώ δεν είναι η αποδοχή. Είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται αυτή η αποδοχή.

Η Επιτροπή αποτελείται από ακαδημαϊκούς, ειδικούς, τεχνοκράτες – μεταξύ των οποίων η καθηγήτρια Έφη Βαγενά (ETH Zurich), η οποία δηλώνει πως «τέτοιες πράξεις δεν είναι ηθικά επιτρεπτές, αλλά εγείρουν ουσιώδη ερωτήματα». Ποιο είναι όμως το διακύβευμα όταν τα ερωτήματα μετατρέπονται σε κρατικές πολιτικές;

Η Επιτροπή αποτελείται από δεκατρείς (13) επιστήμονες εγνωσμένου κύρους σε τομείς που έχουν σχέση με την αποστολή και τις αρμοδιότητές της, εκ των οποίων ένας ορίζεται ως Πρόεδρος και ένας ως Αντιπρόεδρος.

Έφη Βαγενά, Καθηγήτρια Βιοηθικής στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ζυρίχης (Πρόεδρος από 15.04.2021 ως 15.12.2023).

Αντιπρόεδρος: Χαράλαμπος Τσέκερης, Κύριος Ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (Από 15.12.2023 ασκεί καθήκοντα προσωρινού Προέδρου)

Σέργιος Θεοδωρίδης, Ομότιμος Καθηγητής Μηχανικής Μάθησης και Επεξεργασίας Δεδομένων στο Τμήμα Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών του ΕKΠΑ.

Ευάγγελος Καρκαλέτσης, Διευθυντής του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος».

Κωνσταντίνος Καρπούζης, Επίκουρος καθηγητής, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού.

Ιωάννης Κομπατσιάρης, Ερευνητής Α’ Βαθμίδας και Διευθυντής στο Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης.

Ισμήνη Κριάρη, Ομότιμη Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Ευγενία Πρεβεδούρου, Καθηγήτρια Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ.

Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Εφαρμοσμένης Ηθικής του ΕΚΠΑ.

Δημήτριος Σκαλτσάς, Εκτελεστικός Διευθυντής της Ιntelligencia, τεχνολογικής εταιρείας παροχής καινοτόμων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων.

Σταυρούλα Τσινόρεμα, Καθηγήτρια Σύγχρονης, Νεότερης Φιλοσοφίας και Βιοηθικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Χρήστος Λιονής, Καθηγητής Γενικής Ιατρικής & Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Πανεπιστήμιο Κρήτης & Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Linkoping Σουηδίας (Μέλος από 3 Μαρτίου 2022)

Νικόλαος Μοσχονάς, Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Βιολογίας-Ιατρικής Μοριακής Γενετικής, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Πατρών (Μέλος από 3 Μαρτίου 2022)

Η νέα βιοηθική τάξη πραγμάτων

Μέσα σε λίγα χρόνια, η ζωή μετατοπίζεται από προτεραιότητα… σε μεταβλητή. Τα παιδιά κρίνονται ακριβά. Οι ηλικιωμένοι βαρίδια. Η ζωή των ανθρώπων αντιμετωπίζεται πλέον ως στοιχείο κόστους και διαχείρισης. Η επιστήμη της βιοηθικής, που κάποτε είχε αποστολή να προστατεύει τον άνθρωπο από την αυθαιρεσία της τεχνολογίας και της εξουσίας, φαίνεται σήμερα να συντάσσεται με αυτήν.

Την ίδια ώρα, η αύξηση ογκολογικών περιστατικών παγκοσμίως γίνεται σημείο αναφοράς. Επιστήμονες και γιατροί διατυπώνουν ενστάσεις για πιθανή σύνδεση με τη μαζική εμβολιαστική στρατηγική της περιόδου COVID-19 – μια στρατηγική που παρουσιάστηκε ως «στρατιωτικο-ιατρική επιχείρηση». Η λέξη “πανδημία” κάνει πλέον τον γύρο της δημόσιας σφαίρας όχι ως αστεϊσμός, αλλά ως φόβος για έναν επιταχυνόμενο βιοπολιτικό σχεδιασμό.

Η ίδια Επιτροπή που συζητά την ευθανασία, συγκροτήθηκε με πρωθυπουργική απόφαση. Μεταξύ των μελών της, ειδικοί στην Τεχνητή Νοημοσύνη, στο Δίκαιο, στη Φιλοσοφία, στην Πληροφορική – άνθρωποι που ίσως ξέρουν να σχεδιάζουν το μέλλον, αλλά όχι να νιώθουν το βάρος της απώλειας, του αποχωρισμού, της ζωής.

Σε αυτό το νέο πλαίσιο, η ερώτηση δεν είναι πια “αν πρέπει κάποιος να έχει το δικαίωμα να επιλέξει τον θάνατο”, αλλά ποιος αποφασίζει γι’ αυτό το δικαίωμα – και με ποια κριτήρια. Αν σήμερα η ευθανασία παρουσιάζεται ως πράξη ελέους, αύριο μπορεί να γίνει όρος για παροχές, ή όπλο στα χέρια ασφαλιστικών και κρατικών μηχανισμών.

Σε έναν κόσμο όπου τα παιδιά δεν ενθαρρύνονται να γεννηθούν και οι ηλικιωμένοι δεν ενθαρρύνονται να παραμείνουν, το δικαίωμα στη ζωή μοιάζει ολοένα και περισσότερο με την πιο αμφισβητούμενη έννοια του 21ου αιώνα.