Η τεχνολογία ως νέο «ναρκωτικό» της στρατιωτικής σκέψης;
Οι πρόσφατες συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή αποκάλυψαν με τον πιο έντονο τρόπο μια βαθιά στρατιωτική μεταμόρφωση: την καθολική εξάρτηση από την τεχνολογία. Το παραδοσιακό μοντέλο πολέμου, όπου το ανθρώπινο δυναμικό κυριαρχούσε στο πεδίο της μάχης, αντικαθίσταται σταδιακά από ένα νέο σύστημα όπου μη-επανδρωμένα μέσα – drone, αυτόνομα σκάφη, ρομποτικά οχήματα και συστήματα επιτήρησης – αναλαμβάνουν την κύρια δράση. Ο πόλεμος απομακρύνεται από την πρώτη γραμμή και μετατρέπεται σε ένα είδος τηλεργασίας, σύμφωνα με τον Τζέιμς βαν Γκέελεν, ο οποίος περιγράφει αυτή την πραγματικότητα ως «War from Home».
Σε αυτή την υβριδική πραγματικότητα, δεν είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία στρατευμάτων. Οι επιθέσεις πραγματοποιούνται εξ αποστάσεως, όπως φάνηκε στις επιχειρήσεις του Ισραήλ στο Ιράν και στις ουκρανικές επιθέσεις κατά ρωσικών στόχων μέσω drones που είτε διείσδυσαν λαθραία είτε κατασκευάστηκαν τοπικά με τη χρήση τρισδιάστατων εκτυπωτών. Παρομοίως, ιρανικά μη επανδρωμένα συστήματα έπληξαν το Ισραήλ, ενώ αμερικανικά πληρώματα εξαπέλυσαν πλήγματα στο Ιράν από βάσεις του Μισούρι. Η φυσική απουσία του στρατιώτη από το πεδίο της μάχης δεν είναι πλέον εμπόδιο στην επίτευξη επιχειρησιακών στόχων.
Η τάση αυτή προσελκύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από κυβερνήσεις και στρατιωτικές ηγεσίες. Τα ρομποτικά μέσα δεν φθείρονται, δεν διαμαρτύρονται, δεν προκαλούν πολιτικό κόστος όταν καταστραφούν. Θεωρούνται αξιόπιστα, αδιάκοπα και ακριβή – ή τουλάχιστον αυτή είναι η υπόσχεση. Στο κλίμα αυτό, η Ελλάδα δηλώνει παρούσα, επιδιώκοντας την προσαρμογή της σε αυτό το νέο δόγμα, όσο της επιτρέπουν οι βιομηχανικές και τεχνολογικές της δυνατότητες.
Ωστόσο, ένα κρίσιμο ερώτημα αναδύεται: μήπως οι ηγεσίες προετοιμάζονται για έναν πόλεμο που δεν θα συμβεί ποτέ όπως τον φαντάζονται; Ιστορικά, οι στρατοί που εναπόθεσαν τις ελπίδες τους σε τεχνολογικά «θαύματα» χωρίς να μελετήσουν τη σύνθεση των παραγόντων της μάχης οδηγήθηκαν σε ταπεινωτικές ήττες. Η τεχνολογία από μόνη της δεν κερδίζει πολέμους – απαιτείται ανθρώπινη προσαρμοστικότητα, τακτική ευφυΐα και ψυχική αντοχή.
Η ιστορία διδάσκει. Το γαλλικό μιτραγιέζ, από τα πρώτα πολυβόλα της σύγχρονης εποχής, αποτέλεσε παράδειγμα λανθασμένης χρήσης. Στον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο, οι Γάλλοι το χειρίστηκαν σαν πυροβόλο αντί για όπλο άμεσης υποστήριξης του πεζικού, χάνοντας την ευκαιρία να αξιοποιήσουν την καινοτομία. Αντίστοιχα, το 1914, με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ευρωπαϊκοί στρατοί επιδόθηκαν σε μετωπικές επιθέσεις, αγνοώντας τα διδάγματα προηγούμενων πολέμων και την εξέλιξη της τεχνολογίας, οδηγώντας εκατομμύρια νέους στον θάνατο. Η τεχνολογία δεν ευθύνεται για τις αποτυχίες αυτές, αλλά η στρατηγική τύφλωση και η αδυναμία ενσωμάτωσής της με ευελιξία και λογική.
Στο σήμερα, drones όπως το MQ-9 Reaper και άλλα αυτόνομα ρομποτικά συστήματα κυριαρχούν στην αμυντική σκέψη. Η αγορά των στρατιωτικών drones το 2024 ξεπερνά τα 36 δισ. δολάρια, με προοπτική να διπλασιαστεί μέσα στην επόμενη πενταετία. Την ίδια στιγμή, η τεχνολογία ISR εξελίσσεται ραγδαία: δορυφόροι, επίγεια αισθητήρια, και λογισμικά σύντηξης δεδομένων συνθέτουν την εικόνα ενός «διάφανου» πεδίου μάχης, όπου τίποτα δεν περνά απαρατήρητο.
Και όμως, πίσω από αυτή την εντυπωσιακή εικόνα, παραμονεύει η παγίδα της μονοδιάστατης τεχνοκρατικής λογικής. Η αποδοχή των συστημάτων αυτών ως απόλυτης λύσης μπορεί να δημιουργήσει εύθραυστα επιχειρησιακά δόγματα, ανίκανα να ανταποκριθούν όταν η τεχνολογία αποτύχει ή παύσει να λειτουργεί, είτε από τεχνικούς λόγους είτε από στοχευμένες επιθέσεις όπως μέσω ηλεκτρομαγνητικών παλμών (EMP).
Η υπερεξάρτηση από δικτυωμένα δεδομένα και ψηφιακές πλατφόρμες μετατρέπει την επιτελική σκέψη σε διαδικασία αποστειρωμένη και γραμμική. Όμως, ο πόλεμος δεν είναι ποτέ γραμμικός. Σε περιβάλλοντα έντονης επιτήρησης, κάθε συγκέντρωση στρατευμάτων μετατρέπεται αυτομάτως σε στόχο. Σήμερα, η ασφάλεια δεν προκύπτει από τη δύναμη πυρός, αλλά από τη διασπορά, την κινητικότητα και τη δυνατότητα άμεσης αντίδρασης.
Το μελλοντικό πεδίο μάχης ίσως δεν ανήκει στις βαριές μονάδες αρμάτων και τεθωρακισμένων, αλλά σε μικρές, ταχύτατες ομάδες ελαφρών οχημάτων: από μοτοσικλέτες και ATV, μέχρι buggies και ποδήλατα. Αυτά τα μέσα, αν και τεχνολογικά απλά, προσφέρουν πλεονεκτήματα επιβιωσιμότητας, ταχύτητας και δυσκολίας εντοπισμού, ενώ καθίστανται λιγότερο ευάλωτα σε ηλεκτρονικό πόλεμο. Μικρές, αποκεντρωμένες ομάδες που επιχειρούν με ευελιξία, ανταλλάσσουν πληροφορίες και συντονίζονται με ευφυΐα σμήνους, μπορούν να αποτελέσουν τον κορμό των μελλοντικών επιχειρήσεων.
Αυτή η προσέγγιση απαιτεί ανατροπή της ιεραρχικής σκέψης. Η ηγεσία από κάτω προς τα πάνω, η αποκέντρωση ευθυνών και η επιχειρησιακή αυτενέργεια καθίστανται αναγκαίες. Τα παραδοσιακά μοντέλα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με μεγάλες τεθωρακισμένες συγκεντρώσεις, μετατρέπονται σε εύκολους στόχους υπό το βλέμμα των αισθητήρων και των drones.
Το μέλλον του πολέμου, όπως διαφαίνεται, δεν θυμίζει την εποχή των γραμμών μετώπου, αλλά περισσότερο τις τακτικές των Μογγόλων: ευέλικτες, διασπαρμένες, ταχύτατες μονάδες, σε συνεχή κίνηση, ικανές να επιβιώσουν, να προσαρμοστούν και να νικήσουν. Οι στρατιωτικές δυνάμεις του αύριο δεν θα κερδίζουν με όγκο και πυροβολικό, αλλά με αορατότητα, νοημοσύνη και προσαρμοστικότητα. Αυτό, όμως, δεν είναι μόνο υπόθεση τεχνολογίας – είναι πρωτίστως υπόθεση ανθρώπων.
