Η «σιωπηλή εξαφάνιση» του ηλεκτρικού καλωδίου Κύπρου–Ελλάδας–Ισραήλ και το στρατηγικό κενό στον κυβερνητικό σχεδιασμό

Στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης επιστρέφει το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου–Ελλάδας–Ισραήλ, αυτή τη φορά όχι για την πρόοδό του, αλλά για την πλήρη απουσία του από τον επίσημο ενεργειακό σχεδιασμό. Ένα έργο που παρουσιάστηκε ως κεντρικός πυλώνας της ενεργειακής ασφάλειας και περιφερειακής ενοποίησης, σήμερα φαίνεται να έχει αποσυρθεί αθόρυβα από τις κυβερνητικές προτεραιότητες, χωρίς να έχει προηγηθεί επίσημη ανακοίνωση ή εξήγηση.

Η ηλεκτρική διασύνδεση, που είχε χαρακτηριστεί ως «Έργο Κοινού Ενδιαφέροντος» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (PCI – Project of Common Interest), εντάχθηκε στον ευρωπαϊκό σχεδιασμό για τη δημιουργία μιας ενιαίας Ενεργειακής Ένωσης. Στόχος του ήταν η άρση της ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου, η ενίσχυση της σταθερότητας του δικτύου, η διευκόλυνση της ενσωμάτωσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και η δυνατότητα εξαγωγής ηλεκτρικής ενέργειας προς τρίτες χώρες. Παράλληλα, επρόκειτο για μια υποδομή που θα ενίσχυε γεωπολιτικά τον ρόλο της Κύπρου στον άξονα Ανατολικής Μεσογείου – Ευρώπης.

Ωστόσο, στα πιο πρόσφατα κείμενα στρατηγικής της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά και στις τοποθετήσεις των αρμόδιων υπουργών, το έργο απουσιάζει πλήρως. Η αναφορά σε αυτό περιορίζεται σε παρελθόντα χρόνο, ενώ οι δηλώσεις που το συνόδευαν –ως έργο που σηματοδοτεί την ενεργειακή απεξάρτηση από ρυπογόνες μονάδες και ενισχύει τη θέση της Ελλάδας στον περιφερειακό χάρτη– έχουν δώσει τη θέση τους σε πιο γενικές αναφορές περί «ενεργειακής μετάβασης».

Η μετάβαση από τον συγκεκριμένο στρατηγικό σχεδιασμό σε έναν ασαφή και γενικό λόγο δημιουργεί ένα εμφανές κενό πολιτικής, την ώρα που η ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση καθιστά αναγκαία την υλοποίηση διασυνοριακών έργων ενεργειακής ασφάλειας.

Η διασύνδεση ως τμήμα ενός ευρύτερου γεωπολιτικού πλέγματος

Το καλώδιο ηλεκτρικής ενέργειας Κύπρου–Ελλάδας–Ισραήλ δεν αποτελούσε μόνο ενεργειακή υποδομή, αλλά και εργαλείο γεωπολιτικής ενδυνάμωσης. Μέσω της υλοποίησής του, η Ελλάδα και η Κύπρος θα ενίσχυαν την παρουσία τους στην Ανατολική Μεσόγειο, λειτουργώντας ως γέφυρα μεταξύ Ε.Ε. και Μέσης Ανατολής. Ταυτόχρονα, η συμμετοχή του Ισραήλ προσέδιδε στο έργο βαρύτητα διπλωματική και στρατηγική, ιδιαίτερα σε μια περίοδο κατά την οποία το γεωπολιτικό πεδίο της περιοχής παραμένει έντονα ρευστό.

Η απουσία του έργου από την επικαιρότητα συνδυάζεται με την πρόσφατη ανακοίνωση και προβολή του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού από την ελληνική κυβέρνηση. Ο σχεδιασμός αυτός παρουσιάστηκε ως πολιτικό επίτευγμα, με ιδιαίτερη έμφαση στη «χαρτογράφηση» των εξώτατων δυνητικών ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Ωστόσο, η πράξη αυτή δεν συνοδεύτηκε από επίσημη ανακήρυξη ΑΟΖ, γεγονός που περιορίζει τη νομική και πολιτική ισχύ της κίνησης. Δίχως ανακήρυξη, τα χαρτογραφικά όρια δεν αποκτούν δεσμευτικότητα, ούτε μεταφράζονται σε ουσιαστική άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Η παράλειψη αυτή εγείρει προβληματισμούς για την ουσιαστική στόχευση του σχεδίου και ενισχύει την άποψη ότι πρόκειται περισσότερο για μια επικοινωνιακή πρωτοβουλία παρά για μέτρο ενίσχυσης της ελληνικής στρατηγικής παρουσίας στη Μεσόγειο.

Εξελίξεις στο παρασκήνιο

Στο διπλωματικό επίπεδο, πληροφορίες θέλουν την ελληνική κυβέρνηση να έχει αποφύγει να ανταποκριθεί θετικά σε δημόσια πρόσκληση του Ισραήλ για συγκρότηση τριμερούς στρατηγικής συνεργασίας με την Κύπρο, σε κοινό μέτωπο απέναντι στην τουρκική στρατηγική στην περιοχή. Το πλαίσιο αυτό είχε τεθεί κατά τις επαφές του Μπενιαμίν Νετανιάχου με διεθνείς εταίρους, και η έλλειψη ανταπόκρισης από ελληνικής πλευράς καταγράφεται ως απώλεια μιας ευκαιρίας στρατηγικής εμβάθυνσης της συνεργασίας με ένα βασικό περιφερειακό παίκτη.

Παράλληλα, διπλωματικές πηγές αναφέρουν ότι η τουρκική αντίδραση στον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό υπήρξε υποτονική, περιοριζόμενη σε μη επίσημες δηλώσεις και κυκλοφορία εναλλακτικού τουρκικού χάρτη. Δεν καταγράφηκαν επίσημες ενστάσεις προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, γεγονός που, σύμφωνα με αναλυτές, ενισχύει την υπόθεση ότι έχει προηγηθεί άτυπη συνεννόηση ή τουλάχιστον ανοχή εκ μέρους της Άγκυρας, ως αντάλλαγμα για την παύση ή καθυστέρηση υλοποίησης του καλωδίου διασύνδεσης.

Πέραν της Κύπρου, αναφορές κάνουν λόγο για αναστολή και άλλων σχεδίων διασύνδεσης, που αφορούν νησιά με κρίσιμη στρατηγική σημασία, όπως η Λήμνος, η Χίος, η Σάμος, η Κάσος και το Καστελόριζο. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται στο επίκεντρο διαρκών αμφισβητήσεων από την τουρκική πλευρά, ενώ ο αποκλεισμός τους από τα έργα διασύνδεσης ερμηνεύεται από ορισμένους ως έμμεση αναγνώριση περιορισμών στη δυνατότητα άσκησης κυριαρχίας.

Η στάση αυτή εγγράφεται στο γενικότερο πλαίσιο στρατηγικής συγκράτησης, με αποφυγή μονομερών ενεργειών και στόχο τη διατήρηση χαμηλών τόνων στην περιοχή. Η πρακτική συνέπεια, ωστόσο, είναι ότι τα έργα αυτά μένουν στάσιμα, την ώρα που το ενεργειακό αποτύπωμα της χώρας σε περιφερειακό επίπεδο αποδυναμώνεται.

Η διαχείριση της εθνικής στρατηγικής σε περίοδο γεωπολιτικής ρευστότητας

Η επιλογή της Ελλάδας να προχωρήσει σε θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό χωρίς ανακήρυξη ΑΟΖ ή επέκταση των χωρικών υδάτων πέραν των 6 ναυτικών μιλίων, περιορίζει τις δυνατότητες αξιοποίησης του διεθνούς δικαίου για την εδραίωση κυριαρχικών δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, η ρητορική που συνοδεύει αυτές τις κινήσεις δεν φαίνεται να συνδυάζεται με την απαραίτητη πολιτική βούληση για εφαρμογή στην πράξη.

Η συγκυρία, κατά την οποία η Τουρκία διεκδικεί συστηματικά χώρο και ρόλο στη Μεσόγειο, και η Ε.Ε. αναζητά εναλλακτικές ενεργειακές διαδρομές, καθιστά ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη για μια συνεκτική, τολμηρή και ενεργητική στρατηγική. Η καθυστέρηση σε κομβικά έργα, η ασαφής στάση έναντι των συμμάχων και η αποφυγή αποφασιστικών βημάτων δημιουργούν την εικόνα μιας πολιτικής αναμονής, σε μια εποχή που απαιτεί αποφάσεις. των εταίρων και συμμάχων της.