Η Ολλανδία προσφέρει στον επισκέπτη τη δυνατότητα να διαπιστώσει άμεσα την ατομική και συλλογική ευαισθησία των πολιτών της, αλλά και τη λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών της, οι οποίες συχνά συγκρίνονται αυθόρμητα με τις αντίστοιχες ελληνικές. Ενδεικτικό είναι το περιστατικό κατά το οποίο υπάλληλος ελληνικής δημόσιας υπηρεσίας αρνήθηκε να επιλύσει ένα απλό γραφειοκρατικό ζήτημα, το οποίο άπτεται στοιχειώδους λογικής και διευθετήθηκε τελικώς σε ελάχιστο χρόνο, έπειτα από τηλεφώνημα ιδιωτικού γραφείου. Στον αντίποδα, στην Ολλανδία, η αντίστοιχη υπάλληλος εξέφρασε αγωνία για το κατά πόσο οι υπηρεσίες που παρείχε ήταν βέλτιστες και κατανοητές.
Ο καθηγητής Οικονομικής Ιστορίας Carlo Maria Cipolla, στο βιβλίο του «Οι βασικοί νόμοι της ηλιθιότητας», διατύπωσε τη θέση ότι η βλακεία αποτελεί κυρίαρχη δύναμη στην κοινωνία. Οι νόμοι του Cipolla, που παρουσιάζονται αναλυτικά στο δοκίμιό του, περιγράφουν πώς η ηλιθιότητα επιφέρει καταστροφικές συνέπειες στο άμεσο περιβάλλον των φορέων της. Κεντρική του θέση είναι ότι η βλακεία συχνά συμπορεύεται με την κακία, ενώ η καλοσύνη χαρακτηρίζει τους ευφυείς ανθρώπους. Κατά συνέπεια, ο εθνικός δείκτης ευφυΐας (IQ) κάθε κράτους συνδέεται με την οικονομική του ευημερία, την ποιότητα ζωής, την πρόοδο στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας και τη συνοχή της κοινωνίας του.
Σύμφωνα με τη μελέτη «The Intelligence of Nations» των R. Lynn και D. Becker, ο μέσος δείκτης ευφυΐας των Ολλανδών ανέρχεται σε 100,74, ενώ των Ελλήνων σε 90,77. Η Ολλανδία συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών με το υψηλότερο IQ εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η Ελλάδα καταλαμβάνει τις χαμηλότερες θέσεις. Με βάση την ερμηνεία του Cipolla, τα στοιχεία αυτά αντανακλούν υψηλά ποσοστά καλοσύνης στην ολλανδική κοινωνία και αντίστοιχα χαρακτηριστικά βλακείας και κακίας στην ελληνική, γεγονός που αποτυπώνεται, σύμφωνα με τις ίδιες αναλύσεις, στην καθημερινή εμπειρία των πολιτών – από τον τρόπο οδήγησης και τα τροχαία δυστυχήματα, μέχρι τις συναλλαγές με τις δημόσιες υπηρεσίες και την πολιτική συμπεριφορά.
Στο βιβλίο «Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty» των Daron Acemoglu και James A. Robinson υποστηρίζεται ότι η δομή των πολιτικών και οικονομικών θεσμών που ελέγχονται από τις ελίτ επηρεάζει άμεσα την ευημερία ενός έθνους, καθορίζοντας έμμεσα και το εθνικό του IQ. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν τις πολιτικές αποφάσεις, τις συνθήκες διαβίωσης, την εκπαίδευση, τη διατροφή και τη συνοχή του κοινωνικού ιστού. Στην ελληνική περίπτωση, οι εκμεταλλευτικοί θεσμοί που ελέγχονται από ένα διακομματικό πελατειακό σύστημα και τις οικονομικές ελίτ, οδηγούν σε συνειδητή υποβάθμιση των παραγόντων αυτών. Ειδικότερα, η πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση παρουσιάζει σοβαρές ανισότητες, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά τόσο τις γνωστικές επιδόσεις των μαθητών όσο και τη μελλοντική τους δυνατότητα να διαμορφώσουν ορθολογικές πολιτικές στάσεις.
Η επίδοση της Ελλάδας στο διεθνές τεστ PISA, που αξιολογεί τις εκπαιδευτικές δεξιότητες των μαθητών, καταγράφει διαχρονικά επιδόσεις κάτω του μέσου όρου των χωρών του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με τις μελέτες, το εθνικό IQ επιδεινώνεται σταδιακά σε σύγκριση με την περίοδο πριν από τη διακυβέρνηση Μητσοτάκη, ενώ η Ελλάδα κατατάσσεται πλέον στην τελευταία θέση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, το σύστημα υγείας παρουσιάζει ενδείξεις συστηματικής αποδόμησης και η διατροφική πολιτική του κράτους δεν προβλέπει κρίσιμες παρεμβάσεις, όπως η μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την επιδείνωση της παιδικής διατροφής και, συνακόλουθα, της ανάπτυξης της παιδικής ευφυΐας.
Οι εργασιακές ευκαιρίες επικεντρώνονται σε περιορισμένες, χαμηλής ποιότητας θέσεις εργασίας, οι οποίες συχνά συνδέονται με την πελατειακή προσέγγιση του πολιτικού συστήματος. Η εργασιακή ανασφάλεια και οι μειωμένες οικονομικές προοπτικές στερούν από τους πολίτες πρόσβαση σε γνωστικά ερεθίσματα και περιορίζουν τη δυνατότητα ισότιμης συμμετοχής στην οικονομική ζωή. Σύμφωνα με τις ίδιες αναλύσεις, η σταθερή υποβάθμιση του πλαισίου διαβίωσης οδηγεί πολλούς από τους πιο ευφυείς πολίτες στην επιλογή της μετανάστευσης, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες στο εξωτερικό.
Τέλος, σύμφωνα με την ερμηνεία των σχετικών θεωριών, ο μέσος δείκτης ευφυΐας των πολιτικών ελίτ αντικατοπτρίζει τον μέσο όρο του γενικού πληθυσμού, με αποτέλεσμα χαρακτηριστικά όπως η βλακεία και η κακία να παγιώνονται σε θεσμικό επίπεδο. Έτσι, διαμορφώνεται ένα περιβάλλον στο οποίο, κατά τις ίδιες ερμηνείες, η παρακμή εγκαθίσταται ως μόνιμο φαινόμενο και η πολιτική εξουσία διατηρείται στη βάση του φόβου, της αμάθειας και του διοικητικού αυταρχισμού.
