O Xαφτάρ και το πράσινο φως στην άγκυρα

H είδηση που κυκλοφορεί στα διεθνή πρακτορεία ότι ο Xαλίφα Xαφτάρ δίνει το πράσινο φως στην τουρκία για έρευνες νοτίως της Κρήτης εντός Λιβυκών θαλασσίων ζωνών δεν αποτελεί αιφνιδιασμό για όσους γνωρίζουν τη διαδρομή του, καθώς ο ισχυρός άνδρα της ανατολικής Λιβύης έχει διαχρονικά επιλέξει ευέλικτες συμμαχίες με γνώμονα τον συσχετισμό ισχύος και το όφελος επί του πεδίου. σύμφωνα με διεθνείς αναφορές, μεταξύ αυτών και του Bloomberg, ο στρατάρχης εμφανίζεται διατεθειμένος να ανοίξει δίαυλο συναίνεσης προς την Άγκυρα σε ένα ζήτημα που διασταυρώνει ενεργειακά συμφέροντα, θαλάσσιες οριοθετήσεις και γεωπολιτικές επιδιώξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, εξέλιξη που ερμηνεύεται ως ένδειξη του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζεται ετερογενείς πιέσεις και προσδοκίες από περιφερειακούς και εξωπεριφερειακούς δρώντες.

Η μορφή του Χαλίφα Χαφτάρ δεσπόζει στη σύγχρονη Λιβυκή ιστορία, με ένα βιογραφικό που καθρεφτίζει τη διασταύρωση προσωπικών φιλοδοξιών, εσωτερικών σχισμών και παρεμβάσεων μεγάλων δυνάμεων. γεννημένος το 1943, εντάχθηκε νωρίς στο στρατιωτικό κατεστημένο και συμμετείχε στο πραξικόπημα του 1969 που έφερε τον Μουαμάρ Καντάφι στην εξουσία, ενώ η στενή τότε σχέση της Λιβύης με τη Σοβιετική Ένωση τον οδήγησε στη Μόσχα για ανώτερη εκπαίδευση, στοιχείο που τον ανέδειξε σε αξιωματικό με φιλοσοβιετικό υπόβαθρο. η τροχιά του άλλαξε το 1987, όταν αιχμαλωτίστηκε στον πόλεμο Λιβύης–Τσαντ μαζί με άνδρες της μονάδας του και βρέθηκε δημοσίως αποκηρυγμένος από τον μέχρι τότε πολιτικό προϊστάμενό του, γεγονός που σφράγισε την οριστική ρήξη.

Από την απελευθέρωσή του και για σχεδόν δύο δεκαετίες εγκαταστάθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Βιρτζίνια, αποκτώντας αμερικανική υπηκοότητα και δραστηριοποιούμενος σε κύκλους αντικανταφικής αντιπολίτευσης. δημοσιεύματα αμερικανικών και διεθνών μέσων όπως οι New York Times και ο Guardian τον εμφάνιζαν κατά καιρούς ως πρόσωπο με διαύλους προς τις αμερικανικές υπηρεσίες, αποδίδοντάς του συμμετοχή σε πρωτοβουλίες αποσταθεροποίησης του καθεστώτος της Τρίπολης, ενώ ο ίδιος απέφυγε να αναλάβει δημόσια τέτοιες ιδιότητες, αφήνοντας ωστόσο το ερώτημα ανοιχτό για το εύρος και το βάθος των επαφών του.

Η αραβική άνοιξη του 2011 του προσέφερε το πεδίο της επιστροφής. με την εξέγερση κατά του Καντάφι ο Χαφτάρ επανήλθε στη Λιβύη, συντάχθηκε με αντάρτικες δυνάμεις και συνέβαλε στην τελική ανατροπή, χωρίς ωστόσο η χώρα να καταφέρει να σταθεροποιηθεί σε ενιαίο κρατικό σχήμα. οι ένοπλες ομάδες, οι ανταγωνιστικές κυβερνήσεις και τα πολλαπλά κέντρα ισχύος εγκλώβισαν τη Λιβύη σε έναν παρατεταμένο εμφύλιο κύκλο. Το 2014 ανέλαβε την ηγεσία του λεγόμενου Λιβυκού Εθνικού Στρατού με έδρα την ανατολή, εγκαινιάζοντας την επιχείρηση που σταδιακά επέφερε τον έλεγχο της Βεγγάζης, της «ημισελήνου του πετρελαίου» και κρίσιμων υποδομών, με πολιτική κάλυψη από τη βουλή των αντιπροσώπων στο Τομπρούκ.

Οι συμμαχίες που τον στήριξαν σε αυτή τη διαδρομή καταγράφουν την επιδίωξη ισορροπίας μέσα από μεταβαλλόμενες συμπλεύσεις. Αιγυπτος και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υπήρξαν οι σταθερότεροι υποστηρικτές του, παρέχοντας στρατιωτική συνδρομή, εξοπλισμό, χρηματοδότηση και διπλωματικές πλάτες σε διεθνή fora. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διατήρησαν μαζί του μια σχέση αμφίσημη, καθώς ο Χαφτάρ πρόβαλε εαυτόν ως παράγοντα σταθερότητας έναντι Τζιχαντιστικών οργανώσεων, χωρίς να παύουν οι ενστάσεις για τον τρόπο άσκησης εξουσίας και για τη στόχευση των επιχειρήσεών του. Η Ρωσία εισήλθε ενεργότερα από το 2016 και μετά, μέσω της ομάδας wagner και μεταγενέστερων σχημάτων, προσφέροντας μισθοφορική και υλικοτεχνική υποστήριξη που ενίσχυσε την παρουσία του στην ανατολή και επέδρασε στην ανακατανομή ισχύος κατά την εκστρατεία του 2019 προς την Τρίπολη. η Τουρκία, που στήριξε την αντίπαλη κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας στην Τρίπολη με συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας και θαλάσσιας οριοθέτησης, βρέθηκε αρχικά σε ευθεία αντιπαράθεση μαζί του, πριν ανοίξουν τα τελευταία χρόνια περιορισμένοι δίαυλοι επαφών και πρακτικών συνεννοήσεων σε τοπικό επίπεδο.

Στον επικοινωνιακό ορίζοντα έχουν κατά καιρούς εμφανιστεί δημοσιεύματα Λιβυκών μέσων για πρωτοβουλίες πολιτογράφησης πληθυσμών ή συμφωνίες που αφορούν ευρύτερες περιφερειακές ισορροπίες, τα οποία τροφοδότησαν ερμηνείες για την εμβέλεια των σχεδίων του και των διαπραγματεύσεών του με δυνάμεις εντός και εκτός Λιβύης. ανεξάρτητα από την επαλήθευση ή τις επιμέρους διαψεύσεις, η σταθερά που προκύπτει είναι η ικανότητά του να χρησιμοποιεί την εικόνα του «παίκτη ασφάλειας» για να διαπραγματεύεται χώρο, πόρους και νομιμοποίηση.

Η σημερινή συζήτηση γύρω από πιθανή συναίνεση σε τουρκικές ερευνητικές δραστηριότητες νότια της Κρήτης εντάσσεται ακριβώς σε αυτό το μοτίβο αξιοποίησης του θαλάσσιου πεδίου ως μοχλού επιρροής. Η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί κομβικό χώρο όπου ενεργειακές προοπτικές, αμφισβητούμενες οριοθετήσεις και ανταγωνιστικές Ατζέντες Ελλάδας, Τουρκίας, Αίγυπτου και λΛιβύης δημιουργούν ένα περίπλοκο πλέγμα, μέσα στο οποίο η κάθε κίνηση αποκτά υπεραξία. για την πλευρά της ανατολικής λιβύης, η διαχείριση τέτοιων φακέλων προσφέρει δημοσιονομικά και πολιτικά ανταλλάγματα, ενώ για την άγκυρα η πρόσβαση σε θαλάσσιους χώρους και η εμπέδωση νομικοπολιτικών τετελεσμένων λειτουργεί πολλαπλασιαστικά σε ένα περιβάλλον συνεχούς διαπραγμάτευσης.

Στην εσωτερική σκηνή, ο Χαφτάρ έχει οικοδομήσει δίκτυο εξουσίας που περιλαμβάνει συγγενικά πρόσωπα με ρόλους στη στρατιωτική διοίκηση και στη διαχείριση πόρων, ασκώντας έλεγχο σε κρίσιμες ζώνες και υποδομές, ενώ παραμένει συνομιλητής για ξένες αποστολές που επιδιώκουν πρόσβαση σε ενεργειακά project, λιμένες και πεδία ασφαλείας. Οι επικριτές του τον παρουσιάζουν ως αδιαφανή διαχειριστή μιας de facto εξουσίας, ενώ οι υποστηρικτές του τον προβάλλουν ως αναγκαίο αντίβαρο σε ένοπλες ομάδες και ισλαμιστικούς σχηματισμούς, με το πρόσημο να εναλλάσσεται ανάλογα με το ακροατήριο και τον επιδιωκόμενο στόχο.

Συνολικά, η πορεία του από το πραξικόπημα του 1969, την αιχμαλωσία στο Τσαντ, τα χρόνια της Βιρτζίνια, την επάνοδο το 2011 και την ανάδυση του Λιβυκού Εθνικού Στρατού έως τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις καταδεικνύει έναν ηγετικό παράγοντα που αξιοποιεί την ευελιξία ως εργαλείο επιβίωσης και κατοχύρωσης επιρροής. σε ηλικία πλέον άνω των ογδόντα ετών, εξακολουθεί να μετέχει αποφασιστικά στη διαμόρφωση των συσχετισμών σε μια χώρα βαθιά διαιρεμένη, όπου η ισχύς μοιράζεται ανάμεσα σε θεσμικά υποκείμενα, πολιτοφυλακές και ξένους προστάτες. Υπό αυτό το πρίσμα, κάθε ένδειξη συναίνεσης ή μετατόπισης σε ζητήματα θαλάσσιων ερευνών δεν μπορεί να διαβαστεί αποκομμένα, αλλά ως μέρος μιας ευρύτερης τακτικής που συνδυάζει εσωτερική νομιμοποίηση, περιφερειακές σχέσεις και διεθνείς ισορροπίες.

Το αποτύπωμά του στη Λιβύη παραμένει καθοριστικό, καθώς η γεωπολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο εξακολουθεί να γράφεται όχι μόνο από κράτη αλλά και από πρόσωπα που γνωρίζουν να διαχειρίζονται το κενό εξουσίας και να μετατρέπουν τη συγκυρία σε διαπραγματευτική ισχύ.