PFAS: Τα «παντοτινά» χημικά που βρίσκονται παντού και απειλούν την υγεία μας
Περίπου 10.000 διαφορετικές χημικές ουσίες, γνωστές ως PFAS, έχουν χρησιμοποιηθεί επί δεκαετίες σε προϊόντα που βρίσκονται σε κάθε σπίτι: από αδιάβροχα ρούχα και αντικολλητικά σκεύη μέχρι ηλεκτρονικές συσκευές και ιατρικό εξοπλισμό. Η ευρεία χρήση τους δημιούργησε μια αθέατη περιβαλλοντική κληρονομιά, καθώς οι ουσίες αυτές δεν διασπώνται, συσσωρεύονται και παραμένουν στο περιβάλλον για χρόνια — γι’ αυτό και αποκαλούνται «παντοτινά χημικά».
Η επιδημιολογική πραγματικότητα είναι ανησυχητική. PFAS εντοπίζονται σήμερα στο νερό, στα τρόφιμα και στον αέρα των σπιτιών. Σύμφωνα με τη Δρ Σαμπίν Ντονάι, ειδική στην προληπτική ιατρική, κάθε τιμή άνω των 2 ng ανά mL αίματος θεωρείται επικίνδυνη, καθώς σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο σοβαρών παθήσεων, όπως υπογονιμότητα, καρκίνος, βλάβες του θυρεοειδούς, του ήπατος και των νεφρών. Η ίδια τονίζει ότι σε όλες τις εξετάσεις που πραγματοποιεί εντοπίζει PFAS, ακόμη και σε ανθρώπους που θεωρούν ότι έχουν «καθαρό» τρόπο ζωής. Μάλιστα, μέρος αυτών των χημικών περνά και από τη μητέρα στο έμβρυο, κάτι που εντείνει την ανησυχία για την επίδραση στις νέες γενιές.
Παρότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξαλειφθούν πλήρως από τον οργανισμό, η Δρ Ντονάι υπογραμμίζει ότι τα επίπεδα μπορούν να μειωθούν σημαντικά. Οι πρακτικές λύσεις βρίσκονται στην καθημερινότητα: περισσότερες φυτικές ίνες στη διατροφή, απομάκρυνση αντικειμένων που περιέχουν PFAS μέσα στο σπίτι, αντικατάσταση αντικολλητικών τηγανιών με ανοξείδωτα ή κεραμικά σκεύη, χρήση φίλτρου νερού, καθώς και επιλογή οικολογικών καθαριστικών που δεν περιέχουν τις επίμαχες ουσίες. Εξίσου σημαντική είναι η επιλογή καλλυντικών και προϊόντων περιποίησης χωρίς PFAS, αποφεύγοντας συστατικά που περιλαμβάνουν όρους όπως «fluoro» ή «PTFE» στις ετικέτες.
Η ειδικός στη διατροφή, Δρ Φεντερίκα Αμάτι, συμπληρώνει ότι η έκθεση μπορεί να προέρχεται και από πηγές που συχνά αγνοούμε, όπως τα παιδικά ρούχα, στα οποία οι PFAS ενσωματώνονται για αντοχή στους λεκέδες — χωρίς να αναγράφεται στις ετικέτες. Ωστόσο, η μεγαλύτερη πηγή παραμένει η τροφή: ψάρια, κρέας, αυγά αλλά και φρούτα παρουσιάζουν συχνά υψηλές συγκεντρώσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα PFAS προστίθενται στα φυτοφάρμακα ώστε να «κολλούν» πάνω στις καλλιέργειες και να μην ξεπλένονται με τη βροχή. Ακόμη και κάποια κρασιά μπορεί να περιέχουν υψηλότερα επίπεδα, καθώς τα σταφύλια απορροφούν τις ουσίες από το έδαφος.
Η συζήτηση για την ανάγκη περιορισμού τους έχει πάρει πλέον ευρωπαϊκές διαστάσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει την πλήρη απαγόρευση περίπου 10.000 PFAS, ένα μέτρο που χαρακτηρίζεται ιστορικό και απαραίτητο για τη δημόσια υγεία. Από την άλλη, το Ηνωμένο Βασίλειο προσανατολίζεται σε περιορισμούς αλλά όχι συνολική απαγόρευση, με τις βιομηχανίες να υποστηρίζουν ότι απαιτούνται ρεαλιστικές μεταβατικές περίοδοι και ασφαλείς εναλλακτικές.
Το βέβαιο είναι ότι τα PFAS έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας — από το νερό που πίνουμε έως τα ρούχα που φοράμε. Η αντοχή τους τα κάνει χρήσιμα στη βιομηχανία, αλλά το πραγματικό κόστος το πληρώνει η υγεία. Η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί: η μείωση της έκθεσης είναι εφικτή, όμως απαιτεί ενημέρωση, προσοχή και πολιτικές αποφάσεις που θα προστατεύουν αποτελεσματικά τους πολίτες.
