Προσαρμογή ή θάνατος: Ο εκσυγχρονισμός των πολεμικών παιχνιδιών στη νέα εποχή του πολέμου
Η φράση «Προσαρμογή ή Θάνατος» δεν είναι απλώς μια εύστοχη ρητορική. Είναι μια θεμελιώδης αλήθεια για την επιβίωση των ειδών, των οργανισμών και των εθνών. Για την ανθρωπότητα, η ανάγκη για ασφάλεια —ψυχολογική και φυσική— είναι βαθιά ριζωμένη και άρρηκτα συνδεδεμένη με την ικανότητα πρόβλεψης και αντίδρασης σε απειλές. Η κατανόηση του πολέμου, επομένως, δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά ζωτική προϋπόθεση για τη διατήρηση της ειρήνης.
Στο επίκεντρο αυτής της κατανόησης βρίσκονται τα πολεμικά παιχνίδια: ασκήσεις σχεδιασμένες για να προβάρουν το αδιανόητο. Όμως στον 21ο αιώνα, όπου η φύση του πολέμου αλλάζει ριζικά, τα παραδοσιακά πολεμικά παιχνίδια αντιμετωπίζουν μια υπαρξιακή κρίση. Χωρίς μεταμόρφωση, κινδυνεύουν να καταστούν άχρηστα — ή χειρότερα, παραπλανητικά.
Το παράδοξο των σύγχρονων πολεμικών παιχνιδιών
Παρά τη μακρά ιστορία τους —από τα κλασικά παιχνίδια Kriegsspiel των Πρώσων μέχρι τα σύγχρονα επιτελικά παίγνια— τα πολεμικά παιχνίδια σήμερα πασχίζουν να ανταποκριθούν στην πολυπλοκότητα και τις απαιτήσεις του νέου επιχειρησιακού περιβάλλοντος.
Πολλές από αυτές τις ασκήσεις αναπαριστώνται σε αναλογικά περιβάλλοντα, με στρατηγούς και επιτελείς να περιστοιχίζονται γύρω από χάρτες και καρφιτσώματα, καταγράφοντας σενάρια με μάρκες και post-it. Ενώ η ανθρώπινη σκέψη παραμένει κεντρικό στοιχείο, αυτό το μοντέλο δεν ενσωματώνει την τεχνητή νοημοσύνη, τα αυτόνομα συστήματα, ή την κυβερνοχωρική διάσταση που διαμορφώνει τις συγκρούσεις του σήμερα.
Το αποτέλεσμα είναι μια γνωστική παραμόρφωση: οι ηγέτες παίρνουν αποφάσεις βασισμένες σε σενάρια που δεν προσομοιώνουν την πραγματική φύση της μελλοντικής μάχης. Επιβεβαιώνουν προκαταλήψεις αντί να ανακαλύπτουν αδυναμίες. Ένα εργαλείο που υποτίθεται ότι καλλιεργεί την προνοητικότητα, καταλήγει να ενισχύει τη ρουτίνα.
Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις δεν είναι πια αποκλειστικό πεδίο του ανθρώπου. Η άνοδος των μη επανδρωμένων συστημάτων, των αισθητήρων, των κυβερνοεπιθέσεων και των αλγοριθμικών τακτικών επανακαθορίζει τις συνθήκες της αναμέτρησης.
Μέχρι το 2030, εκτιμάται ότι έως και το ένα τρίτο της δύναμης των σύγχρονων στρατών θα αποτελείται από ρομποτικά ή αυτόνομα μέσα. Ήδη στην Ουκρανία, η χρήση drones καταγράφει άλματα με εκατομμύρια μονάδες ετησίως. Τα σμήνη drones λειτουργούν όχι με ανθρώπινη καθοδήγηση, αλλά με συντονισμένα πρωτόκολλα τεχνητής νοημοσύνης που τους επιτρέπουν να εκτελούν ελιγμούς, επιθέσεις και αντεπιθέσεις ανεξάρτητα από την άμεση ανθρώπινη παρέμβαση.
Σ’ έναν τέτοιο κόσμο, η έννοια ενός πολεμικού παιχνιδιού που εστιάζει αποκλειστικά στην ανθρώπινη απόφαση είναι επικίνδυνα ανεπαρκής. Η σύγκρουση έχει μετατραπεί σε συστημικό φαινόμενο με διάσπαρτους αλγοριθμικούς κόμβους και μη γραμμικά αποτελέσματα. Οι στρατηγοί δεν πρέπει να προσομοιώνουν μόνο την ανθρώπινη ψυχολογία, αλλά και την αλληλεπίδραση μεταξύ αυτόνομων μηχανισμών.
Η ανθρώπινη διαίσθηση, όσο πολύτιμη κι αν είναι, υφίσταται όρια. Η γνωσιακή επιστήμη δείχνει πως σε καταστάσεις ασάφειας, πολυπλοκότητας και περιορισμένης πληροφόρησης, η αυτοπεποίθηση των ηγετών συχνά αυξάνεται αδικαιολόγητα — οδηγώντας σε λανθασμένες επιλογές.
Σε πολεμικά περιβάλλοντα όπου αλληλεπιδρούν δεκάδες πλατφόρμες, αισθητήρες, δεδομένα, ηλεκτρονικές παρεμβολές και παραπληροφόρηση, η ανθρώπινη εμπειρία δεν μπορεί να καλύψει όλο το εύρος της κατάστασης. Το ένστικτο γίνεται ευάλωτο. Αντίθετα, τα νέα ψηφιακά συστήματα μπορούν να ανιχνεύσουν μοτίβα, να εξομοιώσουν εναλλακτικά σενάρια και να προσφέρουν διορατικότητα σε επίπεδο συστήματος.
Η τεχνολογία υπάρχει ήδη. Τα σύγχρονα συνθετικά περιβάλλοντα (synthetic environments) επιτρέπουν την προσομοίωση επιχειρήσεων με εντυπωσιακή ακρίβεια: τοποθέτηση μονάδων, διαχείριση logistics, προσομοίωση ηθικού, συμμόρφωση με κανόνες εμπλοκής και ακόμη και προσομοίωση ψυχολογικών αντιδράσεων. Αυτά τα περιβάλλοντα λειτουργούν με διεπαφές φυσικής γλώσσας, οπτικοποίηση δεδομένων και συστήματα τεχνητής νοημοσύνης.
Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν μπορούμε να εκσυγχρονίσουμε τα πολεμικά παιχνίδια, αλλά γιατί δεν το κάνουμε ήδη. Ένα σημαντικό μέρος της απάντησης βρίσκεται στη θεσμική αδράνεια και στον στενό ορισμό του τι συνιστά «πολεμικό παίγνιο».
Πολλοί στρατιωτικοί ηγέτες συνεχίζουν να βλέπουν τα πολεμικά παιχνίδια ως άσκηση δημιουργικής σκέψης. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η αξία τους έγκειται αποκλειστικά στη γέννηση ιδεών — και όχι στα αποτελέσματα. Όμως όπως τόνισε ο Τσόρτσιλ, «όσο όμορφη κι αν είναι η στρατηγική, πρέπει που και που να κοιτάς και τα αποτελέσματα».
Η αποτυχία μέτρησης, επαναληψιμότητας και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων στερεί από τους στρατιωτικούς ηγέτες την ανατροφοδότηση που χρειάζονται για να λάβουν κρίσιμες αποφάσεις. Τα πολεμικά παιχνίδια πρέπει να μετατραπούν σε αυστηρά πειραματικά περιβάλλοντα, όχι σε στρογγυλές τράπεζες ιδεών.
Προς έναν νέο ορισμό πολεμικού παιχνιδιού
Ο κόσμος αλλάζει. Οι στρατηγοί δεν μπορούν να ζητούν από τα επιτελεία τους το 2025 αυτό που ζητούσε ο Αϊζενχάουερ το 1945. Αντί για καρφίτσες και χάρτες, χρειάζονται διαδραστικά dashboards, προβλέψεις βασισμένες σε δεδομένα, προσομοίωση σε πραγματικό χρόνο και λειτουργικές προσαρμογές.
Ένας νέος ορισμός προτείνεται:
«Τα πολεμικά παιχνίδια αντιπροσωπεύουν ανθρώπινες ενέργειες και αλληλεπιδράσεις σε επίπεδο συστήματος σύγκρουσης ή ανταγωνισμού, σε ένα συνθετικό περιβάλλον, από το στρατηγικό έως το τακτικό επίπεδο».
Αυτός ο ορισμός ενσωματώνει την πραγματικότητα των αυτοματοποιημένων πλατφορμών, αναγνωρίζει την ανάγκη συστημικής σκέψης και διατηρεί τον κεντρικό ρόλο του ανθρώπου ως φορέα κρίσης, αλλά όχι ως μοναδικό παράγοντα.
Οι περισσότεροι στρατοί σήμερα πιστεύουν ότι είναι έτοιμοι για πόλεμο. Όμως, η ετοιμότητα χωρίς προσαρμοστικότητα είναι αυταπάτη. Αν τα εργαλεία πρόβλεψης, όπως τα πολεμικά παιχνίδια, βασίζονται σε ξεπερασμένα μοντέλα, τότε καλλιεργείται μια επικίνδυνη ψευδαίσθηση ασφάλειας.
Αυτή η κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε:
Κακή κατανομή πόρων: Αν τα πολεμικά παιχνίδια δεν εντοπίζουν τα αδύναμα σημεία, η επένδυση στρατιωτικών κονδυλίων γίνεται βάσει λάθος προτεραιοτήτων.
Εσφαλμένες δομές δυνάμεων: Αν δεν αναπαρίστανται οι πραγματικές μελλοντικές απειλές, δεν μπορεί να σχεδιαστεί ορθολογικά η σύνθεση και η εκπαίδευση των ενόπλων δυνάμεων.
Αποτυχία στην πρόβλεψη συγκρούσεων: Η έλλειψη τεχνολογικής προσομοίωσης μειώνει τη δυνατότητα εντοπισμού ασύμμετρων και υβριδικών απειλών.
Ο πόλεμος του 2030 δεν περιμένει
Η στρατιωτική και γεωπολιτική πραγματικότητα κινείται ταχύτερα από την ικανότητα πολλών κρατών να προσαρμοστούν. Οι στρατηγοί του αύριο πρέπει να είναι σχεδιαστές σε ένα πλαίσιο ανθρώπων, αλγορίθμων, και συστημάτων. Δεν αρκεί να κατανοούν τον πόλεμο όπως ήταν. Πρέπει να φαντάζονται τον πόλεμο όπως γίνεται.
Η αναμόρφωση των πολεμικών παιχνιδιών είναι ζωτικής σημασίας. Όχι μόνο για να βελτιωθεί η στρατιωτική στρατηγική, αλλά για να διατηρηθεί η ειρήνη — μέσα από καλύτερη πρόβλεψη, αποτροπή και ετοιμότητα.
