Αν δεν υπήρχε ο χάρτης, θα μπορούσε να πει κανείς πως η Ελλάδα απέκτησε το δικό της «Blue Deal». Θαλάσσια πάρκα, πράσινα συναισθήματα, σπάνια φώκια monachus monachus, λυρικές διακηρύξεις του Κυριάκου Μητσοτάκη για «θεματοφύλακες» της θάλασσας και άλλα παρόμοια. Όμως υπήρξε χάρτης. Υπήρξε σύγκριση. Και εκεί αποκαλύφθηκε η αλήθεια: η ελληνική κυβέρνηση όχι μόνο δεν ενίσχυσε τη γεωστρατηγική της παρουσία στο Αιγαίο, αλλά υποχώρησε αθόρυβα, οργανωμένα και συγκροτημένα από ζωτικής σημασίας περιοχές, ανοίγοντας μια εθνικά ολισθηρή διέξοδο στην τουρκική στρατηγική των «γκρίζων ζωνών».
Η δήθεν μεγάλη «περιβαλλοντική νίκη» είναι μια καλοστημένη επιχείρηση εθνικής υπαναχώρησης, ντυμένη με το πέπλο της πράσινης ευαισθησίας και της διεθνούς συμμόρφωσης με την Ε.Ε. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης και ο υπουργός Περιβάλλοντος Σταύρος Παπασταύρου, απολύτως εναρμονισμένοι με την κυβερνητική λογική της επικοινωνιακής μεταμφίεσης, παρουσίασαν τον ακρωτηριασμό της ελληνικής εδαφικής κυριαρχίας ως… πράξη στρατηγικής σταθερότητας. Η αλήθεια όμως είναι ότι οι τελικοί χάρτες των θαλάσσιων πάρκων δεν καλύπτουν περιοχές στις οποίες η Ελλάδα θα μπορούσε –και όφειλε– να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου. Αντί γι’ αυτό, επιλέχθηκε η αδρανοποίηση του εθνικού δικαιώματος, η αυτοπεριοριστική χαρτογράφηση και η διαγραφή ζωτικού θαλάσσιου χώρου από το πολιτικό οπλοστάσιο της χώρας.
Αυτή η οπισθοχώρηση βαφτίστηκε «διπλωματική νίκη» επειδή… προκάλεσε την αντίδραση της Τουρκίας. Μιας Τουρκίας που εδώ και δεκαετίες ορίζει το πλαίσιο των «γκρίζων ζωνών», διεκδικεί συνδιαχείριση, απαιτεί αποστρατιωτικοποίηση ελληνικών νησιών, και πλέον βρίσκει απέναντί της μια Αθήνα που αποφεύγει συστηματικά να κατονομάσει τα δικαιώματά της. Όταν ο Χατζηδάκης λέει πως «δεν είναι διαπραγματεύσιμη η κυριαρχία των νησιών», αλλά στη συνέχεια διαβεβαιώνει πως το μόνο αντικείμενο συζήτησης είναι η υφαλοκρηπίδα και οι θαλάσσιες ζώνες, τι ακριβώς εννοεί; Ότι η κυριαρχία των Λέβιθα και της Κινάρου, που δεν εμφανίζονται καν στους χάρτες, «επιβεβαιώνεται» με τη σιωπή; Ή ότι οι Τούρκοι θα ερμηνεύσουν τις παραλείψεις και τις υποσημειώσεις του ελληνικού χωροταξικού σχεδιασμού ως ένδειξη ισχύος και όχι ως πρόσκληση αναθεωρητικής εκμετάλλευσης;
Τα θαλάσσια πάρκα που σχεδιάστηκαν αρχικά το 2023 περιελάμβαναν περιοχές πέραν των 6 ναυτικών μιλίων, περιοχές δηλαδή στις οποίες η Ελλάδα είχε δικαίωμα –όχι απαραίτητα υποχρέωση– να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα και να ασκήσει πλήρη κυριαρχία. Οι νέοι χάρτες, που παραδόθηκαν στην Ε.Ε. ως μέρος του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, περιορίζουν τη χώρα αποκλειστικά στα υπάρχοντα 6 μίλια. Και όχι μόνο αυτό: αφαιρέθηκαν περιοχές των Δωδεκανήσων, αποσιωπήθηκε παντελώς η χρήση του όρου «Αιγαίο», και η μόνη γεωγραφική αναφορά που παραμένει είναι η αποστειρωμένη και τεχνικά ακίνδυνη φράση «Νότιες Κυκλάδες – Νότιο Αιγαίο 1». Είναι μια άσκηση ρητορικής απεμπόλησης. Ένα μήνυμα όχι προς την Ε.Ε. αλλά προς την Άγκυρα, ότι η Ελλάδα απέχει, αυτοπεριορίζεται, δεν διεκδικεί, δεν επεκτείνεται, δεν ενοχλεί.
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια θεσμικά επικίνδυνη μεθόδευση που νομιμοποιεί de facto το status quo του τουρκικού αναθεωρητισμού. Η Τουρκία έχει ήδη εκφράσει πρόθεση να προχωρήσει σε δικούς της χωροταξικούς σχεδιασμούς, ιδρύοντας «τουρκικά θαλάσσια πάρκα» στην περιοχή μεταξύ Δωδεκανήσων και Κυκλάδων — εκεί δηλαδή ακριβώς όπου η Ελλάδα έσβησε τη δική της παρουσία. Η Άγκυρα δεν χρειάζεται πλέον να στείλει ερευνητικά σκάφη: της αρκεί να επιδείξει ότι η Ελλάδα δεν συμπεριλαμβάνει καν στις χαρτογραφήσεις της περιοχές στις οποίες έχει κυριαρχικά δικαιώματα. Και αυτό θα είναι το υπόβαθρο της επόμενης φάσης: της ελληνοτουρκικής συνδιαχείρισης «με οικολογικό άλλοθι», για την προστασία δήθεν κοινών θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Ο ελληνικός εθνικός χώρος, μετατρέπεται έτσι από γεωπολιτική επικράτεια, σε συναισθηματικό πεδίο «θαλασσοπουλιών».
Και σαν να μην έφτανε η απεμπόληση, η κυβέρνηση σπεύδει να ντύσει αυτή την πράξη με ηθική υπεροχή. Οι θάλασσες –μας λένε– δεν είναι δικές μας, εμείς δεν είμαστε ιδιοκτήτες αλλά θεματοφύλακες. Είναι μια γραμμή λόγου με φιλοσοφική υφή, αλλά γεωπολιτικά αυτοχειριαστική. Ένας λαός που παραιτείται από την ιδιοκτησία του υπεδαφικού και θαλάσσιου πλούτου του, δηλώνει και την αποχώρησή του από την έννοια της κυριαρχίας. Η Ελλάδα δεν είναι θεματοφύλακας –είναι κράτος με σύνορα, με δικαιώματα, με Διεθνές Δίκαιο να την κατοχυρώνει. Η παραίτηση από αυτή τη νομική, πολιτική και εθνική ταυτότητα δεν είναι οικολογική στάση. Είναι συνθηκολόγηση.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που ο διευθυντής Ρούσος Κούνδουρος εγκατέλειψε την υπηρεσία του ΥΠΕΞ. Δεν είναι τυχαίο που η καθηγήτρια Στέλλα Κυβέλου – Χιωτίνη αναρωτιέται δημοσίως αν με αυτά τα θαλάσσια πάρκα η χώρα παραιτείται από το δικαίωμα επέκτασης στα 12 ναυτικά μίλια. Δεν είναι τυχαίο που ο καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τη στρατηγική εγκατάλειψης των νησιών. Το ερώτημα πλέον δεν είναι τι πέτυχε η κυβέρνηση, αλλά τι ακριβώς παρέδωσε – και γιατί το έκρυψε κάτω από τη βιτρίνα της περιβαλλοντικής σωτηρίας.
Αν κάτι χρειάζεται προστασία, δεν είναι τα θαλασσοπούλια. Είναι η ίδια η έννοια της εθνικής κυριαρχίας. Και αυτή, όσο την υποκαθιστούν με επικοινωνία και θολούς χάρτες, θα συνεχίσει να χάνεται – στα βάθη της θάλασσας και στη σιωπή του Αιγαίου.
