Δέκα χρόνια μετά το ιστορικό δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015, τα πρακτικά της διάσκεψης των πολιτικών αρχηγών που συγκλήθηκε την επόμενη ημέρα από τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, έρχονται στο φως και αποκαλύπτουν κρίσιμες πτυχές μιας πολιτικής καμπής που άλλαξε την πορεία της χώρας. Τα όσα ειπώθηκαν εκείνη την ημέρα, όπως καταγράφονται στις περισσότερες από 100 σελίδες διαλόγων που παρουσιάζει η ιστοσελίδα in.gr, δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα που εδώ και χρόνια σκιάζουν την πολιτική ζωή της χώρας, ενώ επιβεβαιώνουν ότι η ένταξη στο τρίτο Μνημόνιο δεν ήταν αποκλειστική ευθύνη της τότε κυβέρνησης, αλλά αποτέλεσε προϊόν διακομματικής συναίνεσης.
Στη σύσκεψη που συγκλήθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο μετά τη συντριπτική επικράτηση του «Όχι» στο δημοψήφισμα –με ποσοστό 61,31%– συμμετείχαν οι ηγέτες των κομμάτων της Βουλής πλην του ΚΚΕ. Ο στόχος του Αλέξη Τσίπρα ήταν σαφής: να διασφαλίσει πολιτική κάλυψη ενόψει της κρίσιμης Συνόδου Κορυφής της ευρωζώνης, όπου θα επιχειρούσε επανεκκίνηση της διαπραγμάτευσης με τους δανειστές. Στα πρακτικά καταγράφεται η προσπάθεια του πρωθυπουργού να πείσει ότι η ψήφος του ελληνικού λαού δεν αποτελούσε εντολή ρήξης αλλά ενίσχυσης της διαπραγματευτικής του θέσης για μια συμφωνία «μεσοπρόθεσμης διάρκειας, που θα περιλαμβάνει χρηματοδότηση, αξιόπιστες μεταρρυθμίσεις και αναδιάρθρωση του χρέους».
Ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος είχε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του κοινού ανακοινωθέντος, υπογραμμίζοντας ότι η διαπραγμάτευση έπρεπε να στηριχθεί από την πλειοψηφία του πολιτικού κόσμου με όρους ευρωπαϊκού προσανατολισμού. Όπως καταγράφεται, ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «πρέπει να βγει από το συμβούλιο αυτό ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων ουδόλως αμφισβήτησε και ουδόλως αμφισβητεί την πορεία της Ελλάδας στην Ευρώπη και την ευρωζώνη».
Από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων δεν έλειψαν εντάσεις και πολιτικές αιχμές. Παρά τις επικρίσεις προς τον Τσίπρα για την επιλογή του δημοψηφίσματος, οι περισσότεροι πολιτικοί αρχηγοί εξέφρασαν πρόθεση στήριξης. Ο μεταβατικός πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Βαγγέλης Μεϊμαράκης, που διαδέχθηκε τον Αντώνη Σαμαρά μετά την παραίτησή του το βράδυ του δημοψηφίσματος, δήλωσε πως είχε την εξουσιοδότηση των οργάνων της Ν.Δ. να συμβάλει στην επίτευξη συμφωνίας. Τόνισε ωστόσο ότι η παραμονή στην Ευρώπη και η διατήρηση του ΕΚΑΣ ήταν αδιαπραγμάτευτες «κόκκινες γραμμές».
Παρόμοιες τοποθετήσεις έγιναν από τη Φώφη Γεννηματά και τον Σταύρο Θεοδωράκη, οι οποίοι πρότειναν την ίδρυση διακομματικής γνωμοδοτικής επιτροπής για να ενισχυθεί η διαπραγματευτική προσπάθεια. Από το κοινό μέτωπο απείχε μόνο ο γ.γ. του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας, διατηρώντας σταθερά την απόσταση του κόμματός του από τις ευρωπαϊκές επιλογές της χώρας.
Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης υπήρξαν δύο στιγμές όπου οι πρακτικογράφοι διέκοψαν την καταγραφή, έπειτα από αίτημα των παρισταμένων. Συγκεκριμένα, όταν ο Προκόπης Παυλόπουλος είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον τότε Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ και όταν ο Αλέξης Τσίπρας συνομίλησε με την καγκελάριο της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ και τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν. Μετά τις συνομιλίες αυτές, επέστρεψαν στην αίθουσα για να ενημερώσουν τους πολιτικούς αρχηγούς, αλλά χωρίς να καταγραφούν οι ακριβείς δηλώσεις τους στα επίσημα πρακτικά.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αναφορά στα ίδια τα πρακτικά. Ο τότε επικεφαλής του Ποταμιού, Σταύρος Θεοδωράκης, είχε προτείνει να δοθούν στη δημοσιότητα μόνον όταν ξεπεραστεί η κρίση. Ωστόσο, αυτό δεν συνέβη ποτέ επισήμως. Η δημοσιοποίηση έγινε τελικά μέσω της δημοσιογραφικής έρευνας, μια δεκαετία μετά, καθώς θεσμικά τα πρακτικά παρέμειναν απόρρητα. Μόλις πρόσφατα ο Αλέξης Τσίπρας ζήτησε επίσημα τη δημοσίευσή τους, χωρίς αποτέλεσμα. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κώστας Τασούλας απάντησε αρνητικά, υποστηρίζοντας ότι το συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών δεν προβλέπεται συνταγματικά ως θεσμικό όργανο, άρα τα πρακτικά του παραμένουν ανεπίσημα και απόρρητα.
Η αποκάλυψη αυτή επαναφέρει στο προσκήνιο μια παλιά αλλά ακόμη ζωντανή πολιτική συζήτηση: κατά πόσον η πορεία προς το τρίτο Μνημόνιο ήταν αναπόφευκτη ή αποτέλεσε πολιτική επιλογή υπό το βάρος συγκεκριμένων συσχετισμών. Από τα πρακτικά διαφαίνεται πως η συναίνεση των πολιτικών αρχηγών δεν δόθηκε απλώς για την αποτροπή της εξόδου από το ευρώ, αλλά υπήρξε αποτέλεσμα συνειδητής συμπόρευσης απέναντι σε μια κρίση που απειλούσε να εξελιχθεί σε ανεξέλεγκτη χρεοκοπία. Το αν η λύση που επιλέχθηκε ήταν η καλύτερη δυνατή ή αν υπήρχαν εναλλακτικές, παραμένει αντικείμενο ιστορικής και πολιτικής διαμάχης.
Το βέβαιο είναι ότι τα αποκαλυπτικά πρακτικά καταρρίπτουν το αφήγημα της μονομερούς ευθύνης για τη μνημονιακή στροφή του 2015. Αναδεικνύουν έναν συλλογικό πολιτικό σχεδιασμό, που διαμορφώθηκε πίσω από κλειστές πόρτες, αλλά καθόρισε το μέλλον της χώρας για τα επόμενα χρόνια. Και ενώ ο δημόσιος διάλογος γύρω από την κρίση του 2015 τείνει να επανεμφανίζεται σε κάθε κρίσιμη πολιτική στιγμή, η αποκάλυψη αυτή ενισχύει την ανάγκη για διαφάνεια, πολιτική ωριμότητα και ιστορική ειλικρίνεια.
