Ο θάνατος της πολιτικής και η Ανατολή της τεχνολογικής εξουσίας

Η πολιτική, ως θεσμικό και αξιακό πλαίσιο οργάνωσης των ανθρωπίνων κοινωνιών, μοιάζει να φθίνει αμείλικτα υπό το βάρος των σύγχρονων προκλήσεων. Η παραδοσιακή της αντίληψη, θεμελιωμένη επί αιώνες στην ιδέα της δημοκρατικής εκπροσώπησης, της θεσμικής ισορροπίας και των κοινών αξιών, αδυνατεί πλέον να ανταποκριθεί στις πολυδιάστατες απαιτήσεις ενός κόσμου που μετασχηματίζεται ραγδαία.

Η απαξίωση των θεσμών, η κατάρρευση των αξιών και η αποσύνθεση των κοινωνικών δομών συνθέτουν ένα σκηνικό κρίσης, όπου η πολιτική φαντάζει αδύναμη ακόμη και να εγγυηθεί τη διατήρηση της δημοκρατίας. Η Δικαιοσύνη, αντί να αποτελεί φάρο ηθικής και θεσμικής συνέχειας, συχνά περιορίζεται σε ρόλο διακοσμητικό. Την ίδια στιγμή, η επιστήμη και η τεχνολογία προβάλλονται ως οι μόνες σταθερές δυνάμεις προόδου και εξέλιξης. Το αμείλικτο ερώτημα που αναδύεται είναι: Οδεύουμε προς καθεστώτα τεχνολογικού ελέγχου, όπου η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική θα κληθούν να συνεχίσουν —ή να αντικαταστήσουν— τον ανθρώπινο πολιτισμό;

Η κρίση εμπιστοσύνης στη σύγχρονη πολιτική σκηνή είναι βαθιά. Απογοητευμένοι από την αδυναμία των πολιτικών ηγεσιών να ανταποκριθούν στις μεγάλες προκλήσεις της εποχής — την κλιματική κρίση, την παγκόσμια ανισότητα, τις γεωπολιτικές εντάσεις — οι πολίτες στρέφονται στον σκεπτικισμό ή την απάθεια. Οι δημοκρατικοί θεσμοί, που άλλοτε αποτελούσαν θεμέλια της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, σήμερα συχνά εκλαμβάνονται ως αποκομμένοι από την πραγματικότητα. Η γραφειοκρατία, η διαφθορά και η πολιτική πόλωση έχουν διαβρώσει τη νομιμοποίησή τους.

Παράλληλα, η δικαιοσύνη — υποτίθεται ανεξάρτητη και αμερόληπτη — συχνά καθυστερεί, εφαρμόζεται επιλεκτικά ή κάμπτεται υπό πολιτικές και οικονομικές πιέσεις. Το κοινό περί δικαίου αίσθημα τραυματίζεται, και μαζί του τραυματίζεται η συλλογική πίστη στους θεσμούς. Το πολιτικό σύστημα παύει να εμπνέει και να καθοδηγεί, αφήνοντας ένα επικίνδυνο κενό.

Σε αυτό το κενό παρεισφρέουν εναλλακτικά μορφώματα εξουσίας. Οι παραδοσιακές αξίες του δυτικού δημοκρατικού πολιτισμού — ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη — υποχωρούν μπροστά στην ταχύτητα της τεχνολογικής εξέλιξης. Η παγκοσμιοποίηση, η ψηφιοποίηση και η κοινωνική αποσάθρωση διαβρώνουν την έννοια της κοινότητας. Ο ψηφιακός ατομικισμός αντικαθιστά τις συλλογικές μορφές κοινωνικότητας, δημιουργώντας ένα περιβάλλον ηθικής ασάφειας, που ευνοεί τον λαϊκισμό και την πολιτική απάθεια.

Μέσα σ’ αυτή την παρακμή, η τεχνολογία και η επιστήμη προβάλλονται όχι απλώς ως εργαλεία προόδου, αλλά ως ενδεχόμενοι συνεχιστές της ίδιας της διακυβέρνησης. Η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, οι αλγόριθμοι και τα μεγάλα δεδομένα (big data) ήδη καθορίζουν την πληροφόρηση, τις αποφάσεις και τις κοινωνικές συμπεριφορές. Η ικανότητα της πολιτικής να ρυθμίζει αυτούς τους τομείς είναι εμφανώς ανεπαρκής. Έτσι, δημιουργείται ένα επικίνδυνο κενό ισχύος: η εξουσία μετατοπίζεται στα χέρια εκείνων που ελέγχουν την τεχνολογική υποδομή.

Η κυριαρχία των αλγορίθμων θέτει ερωτήματα υπαρξιακά. Θα αναλάβουν οι μηχανές τη διακυβέρνηση επειδή στερούνται ανθρώπινων αδυναμιών; Κι αν ναι, ποιος θα προγραμματίζει αυτές τις μηχανές και με ποια ηθικά κριτήρια; Μήπως ήδη κινούμαστε, ανεπαίσθητα, προς ένα μέλλον όπου η ανθρώπινη βούληση υποκαθίσταται από αυτοματισμούς, με πρόσχημα την αποτελεσματικότητα και την ουδετερότητα;

Η πολιτική, όπως τη γνωρίσαμε, μοιάζει να πλησιάζει στο τέλος ενός ιστορικού κύκλου. Η απονομιμοποίηση των θεσμών, η κρίση αξιών και η τεχνολογική έκρηξη απαιτούν έναν ριζικό επαναπροσδιορισμό της έννοιας της διακυβέρνησης. Δεν αρκεί η ενσωμάτωση της τεχνολογίας — απαιτείται μια νέα ηθική, ένα νέο αξιακό πλαίσιο, ικανό να διαφυλάξει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ελευθερία.

Διαφορετικά, η ανθρωπότητα κινδυνεύει να εισέλθει σε μια νέα ιστορική φάση, όπου η εξουσία θα γίνει απρόσωπη, οι κοινωνίες άψυχες και η πολιτική ένα κατάλοιπο μιας εποχής που ανήκει στο παρελθόν.